Puszcza Kampinoska - Niemiecka okupacja
1939 - 1944
1939 - 1944
Zebranie konspiracyjne żołnierzy VIII Rejonu "Obroży" pozowana gra w siatkówkę Dąbrowa Leśna czerwiec 1942 rok |
Podział administracyjny
Klęska wojsk polskich w kampanii wrześniowej 1939 r. przesądziła o kształcie ziem polskich okupowanych przez III Rzeszę. Obszar Puszczy Kampinoskiej podzielony został pomiędzy tzw. Generalne Gubernatorstwo (GG) utworzone w październiku 1939 r. i ziemie bezpośrednio wcielone do Rzeszy. W części północnej leśnego kompleksu poprowadzono linię graniczną w pobliżu wsi Łomna, Adamówek, Truskawka. Graniczny kordon ze ścisłym systemem kontroli spowodował utrudnienia w kontaktach społecznych, kulturalnych i gospodarczych Polaków, zamieszkałych po obu jego stronach
od lewej: Jan Bugaj, Marian Owczarzak "Gajowy", Ryszard Kamiński "Włodek"
marzec 1943 rok
Konspiracja
W okresie okupacji teren puszczy stanowił schronienie dla ludzi zagrożonych aresztowaniem, oraz uciekinierów z gett i obozów. Był też, dzięki swym naturalnym warunkom, obszarem wzmożonej działalności różnych formacji Polskiego Państwa Podziemnego.
Na tym terenie utworzono VIII Rejon Młociny - Łomianki („Łęg") VII Obwodu „Obroża" - Warszawa - Powiat ZWZ-AK (Związek Walki Zbrojnej-Armia Krajowa), którym dowodzili kolejno: porucznik Mieczysław Niedzielski „Andrzej" (od 1940 do września 1941), a następnie do końca września 1944 r., kapitan Józef Krzyczkowski „Szymon".
Żołnierze plutonu Oddziału Dywersji Bojowej VIII Rejonu "Obroży" na ćwiczeniach w rejonie Lasek 15 czerwiec 1943r. |
Na tym terenie utworzono VIII Rejon Młociny - Łomianki („Łęg") VII Obwodu „Obroża" - Warszawa - Powiat ZWZ-AK (Związek Walki Zbrojnej-Armia Krajowa), którym dowodzili kolejno: porucznik Mieczysław Niedzielski „Andrzej" (od 1940 do września 1941), a następnie do końca września 1944 r., kapitan Józef Krzyczkowski „Szymon".
kapitan Józef Krzyczkowski
W lutym 1943 r. Armia Krajowa, która była dominującą organizacją wojskową w puszczy i w jej okolicach, liczyła około 4000 żołnierzy. W tym rejonie działały też dużo mniejsze zgrupowania Gwardii Ludowej (GL), następnie Armii Ludowej (AL), związane z partią komunistyczną oraz Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ).
Od początku okupacji zamknięty obszar leśny był miejscem różnorodnych działań konspiracyjnych: gromadzenia broni i amunicji (sieć magazynów), organizowania kryjówek dla uciekinierów i partyzantów, szkoleń wojskowych. W kampinoskich lasach istniały systemy łączności, kolportażu podziemnej brasy i wydawnictw. Funkcjonowały szkoły podchorążych i podoficerskie, na zbiórki przybywali harcerki i harcerze z warszawskich i mazowieckich Szarych Szeregów.
Wielu mieszkańców puszczańskich miejscowości kontaktowało się i współpracowało z konspiracją. Spotykały ich za to krwawe represje ze strony Niemców: śmierć na miejscu, katownia mieszcząca się w budynku żandarmerii niemieckiej w Zaborowie, III Fort w Pomiechówku, więzienie na Pawiaku lub wywózka do obozu koncentracyjnego bądź na przymusowe roboty
Obóz harcerek Szarych Szeregów w majątku Łukaszówek Łomianki, wiosna 1944 rok |
Wielu mieszkańców puszczańskich miejscowości kontaktowało się i współpracowało z konspiracją. Spotykały ich za to krwawe represje ze strony Niemców: śmierć na miejscu, katownia mieszcząca się w budynku żandarmerii niemieckiej w Zaborowie, III Fort w Pomiechówku, więzienie na Pawiaku lub wywózka do obozu koncentracyjnego bądź na przymusowe roboty
Chwila przerwy w konspiracyjnych zajęciach 1941 rok |
Akcje zbrojne
Oddziały konspiracyjne w Puszczy Kampinoskiej i jej okolicach zajmowały się zwalczaniem niemieckiego aparatu administracyjno-policyjnego. W VIII Rejonie „Obroży" powołano drużynę dywersyjno-bojową „OS Łęgów", dowodzoną przez podporucznika Leszka Burakowskiego „Leszka", która w połowie 1943 r. rozrosła się do wielkości plutonu. Oddział ten likwidował konfidentów i volksdeutschów, karał pospolitych bandytów, niszczył w gminach wykazy ludności, od której miano pobierać kontyngenty; brał też udział w obsłudze placówek zrzutowych. Podobny charakter miały działania oddziału GL/AL im. Kazimierza Pułaskiego dowodzonego przez Stanisława Gada „Kubę".
Początek 1944 r. przyniósł wzrost aktywności Niemców na terenie Puszczy Kampinoskiej. Wskutek poniesionych strat rozwiązano oddział GL/AL. Konspiracja akowska utraciła m.in. 28 I 1944 r. magazyn broni w Opaleniu. Pomimo strat, kapitan Krzyczkowski zdołał utrzymać, a nawet rozbudować jej struktury wojskowe.
W kampinoskich lasach operowały też oddziały konspiracji warszawskiej (Kolegium „A" Kedywu Okręgu Warszawskiego, oddział „Pegaz" i in.), które atakowały niemieckie placówki (m.in. 31 VIII 1943 nieudana próba zniszczenia placówki granicznej w Palmirach), kolej (m.in. 2 udane akcje pod Płochocinem: w październiku 1943 i w kwietniu 1944), transporty drogowe i łączność
Zakład w Laskach to ważne i znane miejsce w Puszczy Kampinoskiej. W okresie międzywojennym i podczas okupacji placówką kierowała ociemniała Róża Czacka - matka Elżbieta ze Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Służebnic Krzyża, przy współpracy Antoniego Marylskiego. Od końca września 1939 r. w Zakładzie działał prowizoryczny szpital wojenny, w którym dochodzili do zdrowia żołnierze ranni w kampanii wrześniowej.
Po likwidacji szpitala w połowie października 1940 r., chorzy przeszli pod opiekę PCK. Część wyleczonych jednak pozostała i podjęła na miejscu różnorodne zajęcia. W okresie okupacji, mimo zlikwidowania przez Niemców Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi, Zakład w Laskach nadal funkcjonował.
Placówka, w której istniało przedszkole, szkoła powszechna i zawodowa, utrzymywała się z wielu źródeł m.in. z opłat podopiecznych, kwest, z niewielkich dotacji Magistratu m. st. Warszawy, ze sprzedaży wyrobów z warsztatów szczotkarskich. Uzyskane środki były jednak bardzo skromne i nie pokrywały wszystkich potrzeb.
W 1940 r. rozpoczęto na terenie Puszczy Kampinoskiej prace związane z ekshumacjami żołnierzy Września 1939 r. i organizacją cmentarzy oraz kwater wojennych (Babice, Wawrzyszew, Izabelin).
Inicjatorem podobnych działań w Laskach był porucznik Romuald Radziwiłowicz „Zaremba", który wybrał teren, uzyskał zezwolenie na budowę nekropolii oraz zaangażował do zaprojektowania założenia, wybitnego architekta Macieja Nowickiego.
Od września 1942 r. w Laskach przebywał ksiądz Stefan Wyszyński „Radwan III" (po wojnie Prymas Polski), który uczył religii niewidomą młodzież oraz był kapelanem okręgu Żoliborz - Kampinos.
Ośrodek w okresie okupacji pomagał ludziom ubogim i ukrywającym się, a w ambulatorium udzielano pomocy medycznej. Na terenie placówki działała konspiracja: odbywały się zbiórki i ćwiczenia, kolportowano podziemną prasę, magazynowano broń i komunikowano się z Londynem; na tajnych kompletach prowadzono zajęcia z zakazanymi przez okupanta przedmiotami
Niezwykły rajd do Puszczy Kampinoskiej
Niezwykły rajd do Puszczy Kampinoskiej
26 VII 1944 r. w Dziekanowie Polskim, na przedpolach Puszczy Kampinoskiej, pojawił się oddział złożony z 861 polskich żołnierzy piechoty i kawalerii. Żołnierze w przedwojennych mundurach, dobrze uzbrojeni, wywołali zaskoczenie kapitana Józefa Krzyczkowskiego i jego podkomendnych z VIII Rejonu „Obroży". Jednostka, która okazała się Zgrupowaniem Stołpecko-Nalibockim AK, pod dowództwem porucznika Adolfa Pilcha „Góry" (w puszczy przyjął pseudonim „Dolina")
przybyła z dalekich Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej. Pokonanie około 600 kilometrów w warunkach okupacyjnych, z licznymi taborami, było wyczynem bez precedensu w dziejach polskiej konspiracji.
Oddziały por. Adolfa Pilcha ("Góra") na trasie przemarszu Puszcza Nalibocka - Puszcza Kampinoska
lipiec 1944 rok
Początki partyzanckiego oddziału sięgają połowy 1943 r., gdy na terenie Puszczy Nalibockiej został zorganizowany Polski Oddział Partyzancki-POP im. Tadeusza Kościuszki (Obwód Stołpce-Okręg Nowogródzki AK). Początkowo partyzanci polscy prowadzili z partyzantką sowiecką wspólne akcje antyniemieckie, później współpracę przerwano. Oddział broniący ludności polskiej przed mordami, gwałtami i grabieżami, atakowany przez Niemców i Sowietów, znalazł się w bardzo trudnym położeniu. W tej sytuacji, w grudniu 1943 r. przyjęto, za wiedzą terenowego dowództwa AK, niemiecką propozycję zawieszenia broni. Odrzucono natomiast ewentualność wspólnych, antysowieckich działań zbrojnych. Oddział odbudował stan liczebny i uzbrojenie, a od czerwca 1944r., już jako Zgrupowanie Stołpecko-Nalibockie AK, czekał na możliwość zerwania i rozejmu z Niemcami.
W połowie 1944 r. dowództwo AK w tym regionie przygotowało projekt wciągnięcia jednostki do operacji o kryptonimie „Ostra Brama" (opanowanie Wilna w ramach planu „Burza" KG AK). Fiasko akcji oraz nadciągający front wschodni spowodowały, że 29 VI 1944 r. porucznik Adolf Pilch zdecydował się wyprowadzić ze Stołpecczyzny na zachód, w głąb ziem polskich, swój oddział złożony z 350 kawalerzystów, około 600 piechurów (jadących na 190 wozach) „ i kilkudziesięciu furmanek z rodzinami partyzantów (tabor z rodzinami dotarł do okolic Brańska, dalej powędrowali już tylko żołnierze). Podczas przemarszu unikano większych starć zbrojnych. Już w okolicach Warszawy doszło do spotkań z żołnierzami konspiracji z batalionu „Zośka", szkolącymi się na bazie leśnej w Puszczy Białej k.Wyszkowa, i z harcerzami z Hufca „Ziemie Zachodnie" Szarych Szeregów, przebywającymi na letnisku w Czarnowie k. Radzymina.
Po wkroczeniu na teren Puszczy Kampinoskiej 29 lipca żołnierze Pilcha - w znacznym stopniu zasilili partyzanckie oddziały znajdujące się w lasach. Rozlokowani zostali w różnych miejscowościach wokół wsi Wiersze i wkrótce wzięli udział w powstańczych zmaganiach „Grupy Kampinos"
Jestem pod wrażeniem. Bardzo ciekawie napisane.
OdpowiedzUsuń