Palmiry - Ofiary zbrodni i odpowiedzialni za nie

Ofiary Zbrodni

Pierwsze aresztowania - Akcja AB    lato - jesień 1940 roku

Niemcy egzekucje w Palmirach rozpoczęli 7 grudnia 1939 roku. Ostatnia odbyła się 17 lipca 1944 roku.





Wśród straconych w styczniu 1940 roku byli m.in.:

ks. Marceli Nowakowski

• 20 września 1882 r. - 22 stycznia 1940 r.
• teolog
• doktor filozofii
• publicysta
• działacz społeczny
• poseł na Sejm
• proboszcz parafii Zbawiciela w Warszawie
• aresztowany 8 grudnia 1939 rok

Samuel Zamkowy

• 13 stycznia 1896 r. - 22 stycznia 1940 r.
• lekarz
•  na jesieni 1939 r. prowadził punkt sanitarny i udzielał pomocy ubogim w swojej lecznicy przy ul. Ząbkowskiej
• aresztowany między 18 a 21 stycznia 1940 r.

Na cmentarzu w Palmirach pochowanych jest ponad 30 harcerek i harcerzy rozstrzelanych w egzekucjach w pierwszej połowie 1940 r. (2 IV, 14 VI i 20 - 21 VI). Większość ofiar wywodziła się z przedwojennej 55 Warszawskiej Drużyny Harcerzy (WDH) ZHP, a starsi funkcyjni z Koła Instruktorów w im. Mieczysława Bema (KIMB). Już na początku okupacji część środowiska harcerskiego skupiła się w organizacjach warszawskiej konspiracji m.in. w młodzieżowej organizacji założonej w październiku 1939 r. - p.n. Polska Ludowa Akcja Niepodległościowa (PLAN). Aresztowania w styczniu 1940 r. członków PLAN-u, często ich rodzin i osób z nimi związanych, całkowicie rozbiły organizację. Niemal wszyscy zginęli w Palmirach.

Rozstrzelani 2 kwietnia 1940 roku to m.in.:

Marian Bukowski

• ur. 15 lipca 1910 r.
• ekonomista
• urzędnik
• harcmistrz
• 1927 - 1928 drużynowy 55 WDH
• 1936 - 1939 komendant warszawskiego hufca Mokotów
• członek konspiracyjnego PLAN-u
• aresztowany w styczniu 1940 r.

Juliusz Dąbrowski

• ur. 12 października 1909 r.
• prawnik i wybitny instruktor harcerski
• harcmistrz
• inicjator i współzałożyciel KIMB-u
• na jesieni 1939 r. - członek Głównej Kwatery Szarych Szeregów (ZHP w konspiracji)
• ps. "Bem"
• współorganizator PLAN-u
• 18 stycznia 1940 r. dobrowolnie oddał się w ręce gestapo, chcąc w ten sposób ratować aresztowaną zamiast niego rodzinę. Jego działanie okazało się daremne, zamordowano również rodzinę Dąbrowskiego

Tadeusz Emich

• ur. 26 listopada 1891 r.
• inżynier rolnik
• administrator folwarku Kręczki
• od początku okupacji zaangażowany wraz z całą rodziną w organizacji PLAN
• aresztowany 18 stycznia 1940 r.
• następnie znalazł się w więzieniu wraz z żoną Heleną, synem Stefanem i 2 nieletnimi córkami - Zofią i Marią
• rozstrzelany z synem Stefanem - 2 kwietnia
• żona zginęła 14 czerwca
• córki przeżyły obóz koncentracyjny w Ravensbrück

Helena Emich

• ur. 3 sierpnia 1892 r.
• działaczka społeczna
• aresztowana 18 stycznia 1940 r.
• zginęła 14 czerwca 1940 r.

Stefan Emich

• ur. 14 kwietnia 1921 r.
• harcerz 27 WDH
• uczestnik kampanii wrześniowej 1939 r.
• aresztowany 25 stycznia 1940 r.

Bolesław Górnicki

• ur. 1912 r.
• urzędnik
• drużynowy 55 WDH
• członek PLAN-u
• aresztowany w styczniu 1940 r.

Stanisław Legotke

• ur. 25 maja 1917 r.
• student
• działacz harcerski
•  1935 - 1936 zastępca drużynowego 55 WDH
• zaangażowany w KIMB-ie
• w okresie okupacji członek PLAN-u
• pod koniec stycznia 1940 r. trafił do więzienia razem z rodzeństwem, z bratem Edmundem i siostrą Krystyną, również członkami PLAN-u
• 2 kwietnia rozstrzelany z bratem
• 14 czerwca stracono ich siostrę

Bogumił Marzec

• ur. 4 czerwca 1909 r.
• adwokat
• pracownik Magistratu m.st. Warszawy
• podharcmistrz 
• instruktor KIMB-u
• od 1930 r. związany z 55 WDH
• członek PLAN-u
• aresztowany wraz z rodziną  18 stycznia 1940 r.

Zbigniew Rawicz - Twaróg

• kapitan
• oficer zawodowy 32 Dywizjonu Artylerii Lekkiej w Rembertowie
• szef Sztabu PLAN-u
• aresztowany 18 stycznia 1940 r.

Stanisław Rejch

• ur. 30 marca 1912 r.
• urzędnik
• podharcmistrz
• drużynowy 55 WDH (w początkach konspiracji organizator tej drużyny)
• członek PLAN-u
• aresztowany w styczniu 1940 r.

Ignacy Solarz

• ur. 28 grudnia 1891 r.
• inżynier rolnik
• działacz ludowy
• pedagog
• założyciel i dyrektor Wiejskich Uniwersytetów Ludowych w Szycach koło Krakowa (1924 - 1931) i Gaci koło Przeworska (od 1932 r.)
• autor licznych artykułów i opracowań poświęconych oświacie na wsi
• inicjator i założyciel spółdzielni wiejskich
• aresztowany 15 stycznia 1940 r. w Jarosławiu
• osadzony w więzieniu przy ul. Rakoweckiej

Ucieczka 17 I 1940 r. z budynku gestapo przy al. Szucha - Kazimierza Andrzeja Kotta, szefa wydziału bojowego PLAN-u, była pretekstem do kolejnych represji. W dniach 18-25 stycznia aresztowano 255 osób w środowisku inteligencji żydowskiej. Pośrednie dowody wskazują, że zatrzymanych rozstrzelano w Palmirach między styczniem a lutym 1940 r., ale tylko nielicznych zdołano po wojnie zidentyfikować. Wśród nierozpoznanych ofiar egzekucji znajdowała się prawdopodobnie grupa znanych polskich szachistów: Dawid Przepiórka, Mojżesz Łowcki, Stanisław Kohn, Achilles Frydman, Jakub Rabinowicz i in.

Achilles Frydman

• ur. 1905 r.
• urzędnik
• szachista Łódzkiego Towarzystwa Zwolenników Gry Szachowej
• uczestnik wielu mistrzowskich turniejów
• aresztowany między 18 a 25 stycznia 1940 r.

Dawid Przepiórka

• ur. 22 grudnia 1880 r.
• jeden z najwybitniejszych szachistów polskich
• uczestnik wielu turniejów (w tym międzynarodowych) i olimpiad szachowych: w Hamburgu, kiedy Polska zajęła I miejsce i drużynowe mistrzostwo świata (1930 r.) w Pradze - II miejsce (1931 r.). Wicemistrz amatorów w Hadze (1928 r.); pierwszy oficjalny mistrz Polski (1926 r.)
• autor zadań szachowych
• dziennikarz
• działacz towarzystw szachowych
• aresztowany między 18 a 25 stycznia 1940r.

Wiosną 1940 r. - w ramach tzw. akcji AB - Niemcy rozpoczęli masowe aresztowania i potajemne egzekucje przedstawicieli polskiej inteligencji oraz przeprowadzili pierwsze wielkie obławy uliczne w Warszawie (8 maja, 12 lipca, 19 września oraz 6 grudnia). Spośród osób zatrzymanych, po dołączeniu więźniów Pawiaka, formowano transporty do obozów koncentracyjnych Sachsenhausen i Auschwitz.

"(...) Pojęcie polskiej inteligencji obejmuje przede wszystkim polskich księży, nauczycieli (łącznie z wykładowcami szkół wyższych), lekarzy, dentystów, weterynarz, oficerów, wyższych urzędników, wielkich kupców, wielkich właścicieli ziemskich, pisarzy, redaktorów, jak również wszystkie osoby, które otrzymały wyższe lub średnie wykształcenie." - Fragment memoriału Urzędu Polityki Rasowej NSDAP z 25 listopada 1939 r. w sprawie traktowania ludności okupowanej Polski.

"W rezultacie [akcji AB] będzie musiało się rozstać z życiem kilka tysięcy Polaków, głównie z warstwy ideowych przywódców polskich (...) Ludzi podejrzanych należy natychmiast likwidować. Przesłanych z Generalnego Gubernatorstwa więźniów obozów koncentracyjnych w Rzeszy powinno się albo dostarczyć nam z powrotem, abyśmy mogli objąć ich akcją AB, albo zlikwidować na miejscu" - HANS FRANK 

30 maja 1940 r.

W egzekucji w Palmirach 14 czerwca 1940 r. zginęli m.in: 

Maria Brodacka

• ur. 6 maja 1908 r.
• absolwentka warszawskiej Wyższej Szkoły Handlowej
• działaczka przedwojennych organizacji m.in. Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej, Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej
• od początku okupacji w organizacji PLAN
• aresztowana pod koniec stycznia 1940 r.

Karol Drewnowski

• ur. 14 listopada 1886 r.
• dr historii, pedagog
• 18 stycznia 1940 r. aresztowany wraz  z żoną i dwoma synami - Andrzejem (17 lat) i Tadeuszem (13 lat), zamiast nieobecnego w domu syna Jerzego - komendanta PLAN-u
• stracony razem ze starszym synem - Andrzejem

Andrzej Drewnowski

• ur. 28 lutego 1923 r.
• uczeń
• harcmistrz 23 WDH
• członek PLAN-u

Schemat organizacyjny PLAN-u umieszczony
w pamiętniku kierującego organizacją
 Jerzego Drewnowskiego ps. "Stanisław".
Rękopis z 1940 r. został w czasie okupacji
ukryty przez autora, a w 1947 r. przez niego odnaleziony

W największych egzekucjach w Palmirach
20 - 21 czerwiec 1940 r. zginęli m.in:

Alicja Bełcikowska

• ur. 7 lipca 1898 r.
• działaczka społeczna i publicystka
• działała m.in. w Światowym Związku Polaków z Zagranicy oraz w Związku PRacy Obywatelskiej Kobiet
• autorka książki "Stronnictwa i związki polityczne w Polsce" (1925 r. oraz wielu innych prac
• aresztowana 23 maja 1940 r.
• rozstrzelana wraz z mężem Janem ( ur. 1874 r.) - pisarzem i publicystą oraz z córką Anną Zofią (ur. 29 stycznia 1921 r.)

Stanisław Marian Beer

• ur. 3 czerwca 1903 r.
• artysta malarz
• uczestnik kampanii wrześniowej 1939 r.
• podczas okupacji w konspiracji SZP - ZWZ
• aresztowany 25 kwietnia 1940 r.

Henryk Brun

• ur. 15 kwietnia 1888 r.
• przemysłowiec i handlowiec
• współwłaściciel znanej warszawskiej firmy "Krzysztof Brun i Syn" (handel towarami żelaznymi)
• 1928 - 1930 poseł na Sejm
• prezes Stowarzyszenia Kupców Polskich oraz Naczelnej Rady Zrzeszeń Kupiectwa Polskiego
• aresztowany 11 kwietnia 1940 r.

Tadeusz Aleksander Fabiani

• ur. 4 kwietnia 1907 r.
• adwokat
• ideowo związany z obozem narodowym
• uczestnik kampanii wrześniowej 1939 r.
• aresztowany 30 marca 1940 r.

Marian Bronisław Goss

• ur. 21 stycznia 1909 r.
• monter, elektryk
• pracownik centrali telefonicznej warszawskiego Ratusza 
• aresztowany 24 kwietnia 1940 r.

Halina Izban

• ur. 25 maja 1915 r.
• absolwentka miejskiej Szkoły Rękodzielniczej
• uczestniczka konspiracji ZWZ
• 1938 - 1940 r. drużynowa 49 Warszawskiej Żeńskiej Drużyny Harcerek
• 1939 - 1940 r. komendantka warszawskiego Hufca Mokotów
• aresztowana 3 marca 1940 r.

Czesław Marian Jankowski

• ur . 20 lipca 1881 r.
• adwokat
• pracownik Zarządu Miejskiego m.st. Warszawy
• harcmistrz
• ps. "Żwawy Burek"
• związany m.in. ze środowiskiem 21 WDH
• w konspiracji współorganizator harcerskiego oddziału wojskowego "Żbik"
• kolekcjoner, varsavianista
• długoletni sekretarz zarządu Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości
• aresztowany 22 kwietnia 1940 r.
• stracony wraz z synem Andrzejem Jackiem (ur. 11 grudnia 1907 r. - inżynier, rolnik)

                          

Helena Maria Jaroszewicz

• ur. 17 listopada 1892 r.
• działaczka polityczna i społeczna
• 1930 - 1935 r. posłanka na Sejm
• 1935 - 1938 r. senator
• od początku okupacji w konspiracji SZP - ZWZ
• aresztowana 15 kwietnia 1940 r.

Janusz Kusociński

• ur. 15 stycznia 1907 r.
• słynny sportowiec - lekkoatleta, złoty medalista w biegu na 10 tys. metrów na X Igrzyskach Olimpijskich w Los Angeles w 1932 r. oraz srebrny medalista mistrzostw Europy w Turynie w 1934 r. na dystansie 5 tys. metrów, wielokrotny rekordzista Polski i świata w biegach na różnych dystansach
• dzięki swym osiągnięciom sportowym i zaletom charakteru stał się symbolem idei olimpijskiej
• brał udział w obronie Warszawy we wrześniu 1939 r.
• członek tajnej Organizacji Wojskowej (OW) "Wilki"
• aresztowany 28 marca 1940 r.

Mieczysław Niedziałkowski

• ur. 19 września 1893 r.
• jeden z najwybitniejszych teoretyków i działaczy PPS
• członek jej władz naczelnych
• publicysta, redaktor naczelny "Robotnika" - organu PPS (od 1927 r.)
• 1919 - 1935 r. poseł na Sejm
• współorganizator cywilnej obrony Warszawy we wrześniu 1939 r.
• od początku okupacji aktywny uczestnik konspiracji
• komisarz cywilny przy komendancie głównym organizacji wojskowej Służba Zwycięstwu Polski - SZP (wszedł w skład jej Rady Politycznej)
• aresztowany 23 grudnia 1939 r.

Eugeniusz Ostapowicz

• ur. 30 listopada 1898 r.
• przedsiębiorca, współwłaściciel młyna w Piasecznie
• uczestnik kampanii wrześniowej w 1939 r.
• aresztowany 15 maja 1940 r. z siostrą Janiną Skalską

Jan Pohoski

• ur. 6 października 1889 r.
• inżynier architekt
• długoletni pracownik Zarządu Miejskiego m.st. Warszawy
• od 1934 r. - wiceprezydent stolicy
• bliski współpracownik prezydenta Stefana Starzyńskiego
• na swoim stanowisku pozostał do chwili aresztowania przez gestapo 30 marca 1940 r.

Maciej Rataj

• ur. 19 lutego 1884 r.
• nauczyciel, publicysta
• jeden z czołowych działaczy ruchu ludowego
•  1919 - 1930 r. poseł na Sejm
• 1920 - 1921 r. minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego
• 1922 - 1928 r. marszałek Sejmu, w tym charakterze dwukrotnie pełnił obowiązki prezydenta II RP (grudzień 1922 r. i maj 1926 r.)
• zwolennik zjednoczenia ruchu ludowego
• prezes połączonego Stronnictwa Ludowego (SL)
• redaktor "Zielonego Sztandaru" - organu Stronnictwa
• w okresie okupacji w konspiracyjnej SZP
• przedstawiciel SL w Politycznym Komitecie Porozumiewawczym współdziałającym z ZWZ
• aresztowany przez gestapo w listopadzie 1939 r.
• zwolniony i ponownie zatrzymany w marcu 1940 r.

Eugeniusz Rau

• ur. 30 listopada 1891 r.
• pedagog, nauczyciel języka angielskiego w Szkole Metodystów w Warszawie
• aresztowany w marcu 1940 r.

Witold Romanowski

• ur. 15 marca 1911 r.
• oficer lotnictwa
• plastyk
• uczestnik kampanii wrześniowej 1939 r.
• w okresie okupacji komendant Okręgu Warszawskiego Organizacji Wojskowej (OW) "Wilki"
• aresztowany 28 marca 1940 r.
• rozstrzelany wraz z ojcem Henrykiem Romanowskim

Janina Skalska

• ur. 11 marca 1902 r.
• przed wojną zajmowała się działalnością społeczną i charytatywną
• współpracowała z miejskim samorządem w Piasecznie
• działała w Towarzystwie Gimnastycznym "Sokół"
• była członkiem Towarzystwa Przyjaciół Piaseczna oraz Macierzy Szkolnej i PCK w Piasecznie
• aresztowana 15 maja 1940 r. z bratem Eugeniuszem Ostapowiczem

Jan Wajzer

• ur. 9 marca 1903 r.
• dr praw
• w ostatnich latach przed wybuchem II wojny światowej sekretarz generalny Związku Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku
• aresztowany 20 maja 1940 r.

  

Stefan Woynar - Byczyński

• ur. 23 marca 1899 r.
• legionista
• uczestnik II powstania śląskiego w 1921 r.
• działacz PSL "Wyzwolenie"
• poseł na Sejm II RP (1930 - 1938 r.)
• aresztowany 1 marca 1940 r.

W egzekucji  19 września 1940 r. wśród 200 ofiar byli m.in:

bł. ks. Zygmunt Sajna

• ur. 20 stycznia 1897 r.
•  w latach 30-tych XXw. kapłan warszawskich parafii: Antoniego Padewskiego, św. Aleksandra i archikatedralnej św. Jana Chrzciciela
• 1938 - 1939 r. dziekan i proboszcz parafii w Górze Kalwarii
• podczas okupacji wygłaszał kazania o treściach patriotycznych, które spowodowały represje władz niemieckich 
• od kwietnia 1940 r. - więzień Pawiaka, torturowany w siedzibie gestapo w al. Szucha
• cały czas pełnił posługę kapłańską
• beatyfikowany w 1999 r. przez papieża Jana Pawła II w Warszawie w grupie 108 męczenników za wiarę

Edmund Burgs

• ur. 4 październik 1911
• rolnik ze wsi Boroszków (powiat siedlecki)
• aresztowany 25 lipca 1940 r. za posiadanie broni

Eugeniusz Chwalibóg - Piecek

• ur 14 marca 1889 r.
• oficer Wojska Polskiego
• aresztowany 22 sierpnia 1940 r.

Ofiary zbrodni w Palmirach w  1941 r.:

7 marca 1941 r. grupa bojowa ZWZ wykonała wyrok śmierci na aktorze Igo Symie, współpracowniku gestapo. Sprawców nie ujęto, a zamach stał się dla Niemców pretekstem do kolejnych represji. Aresztowano wiele przypadkowych osób; ze środowiska aktorskiego wywieziono do KL Auschwitz m.in. Stefana Jaracza, Leona Schillera, Zbigniewa Sawana 

11 marca 1941 r. w Palmirach rozstrzelano 21 mężczyzn, 
wśród nich byli m.in:

Józef Serafin Bardadin

• ur. 2 kwietnia 1906 r.
• inż. chemik
• uczestnik konspiracji
• aresztowany 7 marca 1941 r.

Stefan Kopeć

• ur. 22 stycznia 1888 r.
• biolog
• od 1935 r. profesor UW
• członek korespondent Polskiej Akademii Umiejętności i członek zwyczajny Towarzystwa Naukowego Warszawskiego
• aresztowany i stracony wraz z synem Stanisławem - studentem prawa

Karol Mańko

• ur. 1899 r.
• malarz pokojowy
• uczestnik konspiracji
• aresztowany 7 marca 1941 r.

Kazimierz Zakrzewski

• ur . 4 listopada 1900 r.
• historyk, profesor UW
• publicysta i działacz społeczny
• podczas okupacji członek konspiracji (Związek Syndykalistów Polskich, ZWZ)
• aresztowany 12 stycznia 1941 r.

12 czerwca i 17 lipca 1941 r. doszło w Palmirach do ostatnich egzekucji. 12 czerwca 1941 r. zginęli m.in.:

Witold Hulewicz

• ur. 26 listopada 1895 r.
• poeta, tłumacz
• publicysta i muzykolog
• przed wojną - kierownik Działu Literackiego Polskiego Radia i wiceprezes Związku Zawodowego Literatów Polskich
• w okresie okupacji jeden z głównych organizatorów prasy podziemnej
• naczelny redaktor pisma konspiracyjnego "Polska Żyje"
• aresztowany 28 września 1940 r.

Konstanty Myszkiewicz

• ur. 3 czerwiec 1903 r.
• podoficer Wojska Polskiego

Leokadia Myślińska

• ur. 9 października 1897 r.
• w okresie okupacji prowadziła wraz z mężem kawiarnię w Warszawie, przy ul. Czerniakowskiej
• współpracowała z PLAN i ZWZ

Stanisław Piasecki

• ur. 15 grudnia 1900 r.
• pisarz i publicysta
• krytyk literacki
• założyciel i redaktor tygodnika literackiego "Prosto z mostu"
• ideowo związany z obozem narodowym
• w kresie okupacji założyciel i redaktor konspiracyjnego tygodnika "Walka"
• aresztowany 3 lub 9 grudnia 1940 r.

Do 17 lipca 1941 r. miejsce kaźni zmieniono z Palmir na inne rejony Puszczy Kampinoskiej i Stefanów w Lasach Chojnowskich 



15 października 1942 r. w egzekucjach na Wydmach Łuże w Puszczy Kampinoskiej zginęli m.in:

Adam Łada - Bieńkowski

• ur. 1892 r.
• przed wojną dyrektor Obywatelskiego Komitetu Zimowej Pomocy Bezrobotnym
• w okresie okupacji współpracował z harcerską organizacją "Wigry"
• związany z Delegaturą Rządu
• aresztowany 18 czerwca 1942 r.

Feliks Sudar

• ur. 12 września 1905 r.
• w czasie okupacji zatrudniony w Urzędzie telekomunikacyjnym
• uczestnik konspiracji ZWZ - AK
• aresztowany 11 lipca 1942 r.

12 lutego 1943 r. w egzekucji w Stefanowie zginął m.in.:

Zygmunt Słomiński

• ur. 15 września 1879 r.
• inżynier budowlany
• 1924 - 1927 r. naczelny inżynier Warszawy
• 1927 - 1934 r. prezydent m.st. Warszawy
• autor wielu opracowań z zakresu gospodarki komunalnej

Główni odpowiedzialni za zbrodnie:

 HANS FRANK

• Generalny Gubernator GG
• skazany na karę śmierci przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze
• stracony w 1946 r.

BRUNO H. STRECKENBACH

• dowódca policji i służby bezpieczeństwa w Generalnym Gubernatorstwie
• w maju 1945 r. w niewoli sowieckiej
• sądzony w 1952 r. 
• skazany na 25 lat ciężkich robót
•  w 1955 r. amnestionowany i przekazany do RFN

LUDWIG FISCHER

• gubernator dystryktu warszawskiego
• skazany przez Najwyższy Trybunał Narodowy w Warszawie w marcu 1947 r. na karę śmierci
• stracony

Dowódcy SS i policji w dystrykcie warszawskim

PAUL MODER - zginął na froncie wschodnim

ARPAD WIGAND - po wojnie odbył w Polsce karę 10 lat więzienia

FERRDYNAND von SAMMERN FRANKENEGG - zginął w czasie wojny w nieustalonych okolicznościach



Komendanci policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa w dystrykcie warszawskim:

JOSEPH MEISINGER - skazany przez Najwyższy Trybunał Narodowy w Warszawie w marcu 1947 r. na karę śmierci, stracony

LUDWIG HAHN - w 1975 r. skazany na karę dożywotniego więzienia