Twierdza Modlin

„De Mogilno” to nazwa utożsamiana w dokumentach historycznych właśnie z dzisiejszym Modlinem. Najstarsza wzmianka pochodzi z „Księgi sądowej zakroczymskiej” z 1426 roku. Dokumenty dowodzą, że obszary te w 1549 roku stały się dobrami królewskimi. W 1656 roku powstał obóz warowny, czyli pierwszy na tym terenie, obiekt o charakterze militarnym, zbudowany przez Szwedów. Miał on narys gwiazdy czteroramiennej, tzw. „Bugskansen” Położenie Modlina u zbiegu Wisły, Narwi i Wkry nadawało temu miejscu znaczące walory obronne.  Dopiero później (1794-1796) rejonem tym zainteresowali się rosyjscy inżynierowie wojskowi. Zostały również przygotowane plany fortyfikacji przez gen. Piotra Korniłowicza Suchtelena, lecz nigdy nie zostały one zrealizowane.

Na początku XIX wieku, Napoleon Bonaparte podjął decyzję o budowie Twierdzy Modlin. Plany zostały stworzone przez gen. Francois de Chasselopa - Laubata, zaś fundusze na budowę pochodziły z budżetu Księstwa Warszawskiego. Wykorzystując naturalne warunki terenu, zbudowano wówczas na prawym brzegu Wisły ziemno-drewnianą twierdzę o narysie półowalu, z pięcioma bastionami, otwartą od strony rzeki. Szańce przedmostowe w Kazuniu na lewym brzegu Wisły oraz przy Nowym Dworze Mazowieckim utworzyły zespół warowny zamykający węzeł komunikacyjny wideł Wisły i Narwi.

W 1813 roku na tereny te wkroczyły wojska rosyjskie. Wtedy budowa twierdzy nie była jeszcze ukończona. Mały garnizon dzielnie bronił twierdzy od 5 lutego do 1 grudnia 1813 roku. Obrony nie przerwano nawet po klęsce Napoleona w „Bitwie Narodów” pod Lipskiem, kiedy to znikła nadzieja na ofensywę francuską, a w efekcie odblokowanie twierdzy.

W latach 1815 – 1831 w Twierdzy Modlin stacjonowały nieliczne oddziały polskie i rosyjskie. Jednak w tym okresie nie podjęto żadnych większych działań, mających na celu modernizację placówki. Podczas powstania listopadowego Modlin został zajęty bez walki przez wojska polskie i oddany wojskom carskim przez gen. Ignacego Ledóchowskiego 9 października 1831 roku, jako przedostatni punkt oporu. Po upadku powstania utrata autonomii Królestwa Polskiego wiązała się z rozbudową i przebudową fortyfikacji. W ramach działań rusyfikacyjnych Modlin przemianowano na Nowogieorgiewsk. Nazwa ta, traktowana jako urzędowa przetrwała do 1915 roku. W obszarze twierdzy wybudowano m.in. ogromne koszary, mające pomieścić 20 000 żołnierzy. Postawiono również wielki spichlerz, jako główny magazyn zbożowy dla wojsk. Cytadela i obwód zewnętrzny zostały otoczone murem zwanym Carnota. Po rozbudowie, obiekt miał długość ponad 2 km i dlatego do dziś pozostaje najdłuższym budynkiem w całej Europie.

Przemiany i rozbudowa na terenie twierdzy trwały aż do końca XIX wieku, później zostały zaniechane. W skutek czego, gdy wybuchła I wojna światowa, planowane fortyfikacje nie były jeszcze w pełni ukończone. Ziemie polskie po bitwie pod Gorlicami (maj 1915 rok) znalazły się pod panowaniem niemieckim i austriackim. A już 2 miesiące później niemieckie oddziały przedostały się w rejon Modlina, a krótko ponad miesiąc później zdobyły szczegółowy plan fortyfikacji z zaznaczeniem miejsc artylerii, dzięki czemu twierdza została zdobyta w ciągu tygodnia. Wojska niemieckie wykorzystywały ją później głównie na potrzeby magazynowe, szpitalne itp.

Pod koniec 1918 roku Twierdza Modlin przeszła w ręce polskie, a jej komendantem został płk. Edward Malewicz. W czasie wojny polsko-bolszewickiej była głównym punktem obrony 5 Armii gen. Władysława Sikorskiego na linii Wkry.

W późniejszych latach, w okresie międzywojennym stanowiła siedzibę dla m.in. Szkoły Podchorążych Broni Pancernych, Centrum Wyszkolenia Saperów, oraz pełniła rolę stoczni rzecznej, portu Marynarki Wojennej i poligonu fortecznego. W tym okresie stale konserwowano również dawne umocnienia, ale też rozpoczęto budowę nowych.

Nie wszystkie prace udało się doprowadzić do końca. Początkowo garnizon twierdzy stanowiła 8 Dywizja Piechoty. Jej siły były stopniowo wzmacniane przez rozbite w bitwie pod Mławą oddziały Armii „Modlin”. Pierwszy kontakt bojowy z Niemcami – 11 września 1939 roku miał miejsce w rejonie Zakroczymia, lecz ograniczył się do blokady od wschodu i północy. Nocą (13/14 września 1939 roku) do Modlina wkroczyły 3 dywizje piechoty, których dowódcą był gen. Wiktor Thommee. Kilka dni później wojska niemieckie podjęły próbę zdobycia twierdzy 18 września Kolejna próba nastąpiła kolejnego dnia. Również nieskuteczna. Trzecią próbę Niemcy ponowili 27 września i dzień później, kiedy to udało im się zająć Zakroczym. W dużej mierze było to wynikiem olbrzymich braków amunicji (droga do składnicy amunicji w Palmirach została opanowana przez wojska niemieckie i nie udało się jej odblokować) oraz żywności. Gen Wiktor Thommee będąc świadom bezcelowości dalszego oporu, podjął rozmowy na temat kapitulacji twierdzy. W efekcie Twierdza Modlin poddała się jako ostatnia w czasie kampanii wrześniowej – 29 września 1939 roku. W obronie Modlina straciło życie ponad 2000 żołnierzy polskich. W kolejnych latach II wojny światowej twierdza nie miała już istotnego znaczenia w działaniach wojennych. Niemcy zaś wykorzystali ją w różnych celach – jako obóz przejściowy (fort I), jako obóz koncentracyjny, w którym zginęło ok. 20 000 ludzi (fort III). Twierdza została wyzwolona 18 stycznia 1945 roku.

Po wojnie forty twierdzy Modlin były zajmowane przez Wojsko Polskie. Obecnie, część z umocnień zostało opuszczonych, a jednocześnie stało się celem dewastacji i kradzieży., pozostała część wykorzystana dla celów turystycznych, badań naukowych, wypoczynkowych. Na terenie dawnego lotniska wojskowego powstał port lotniczy Warszawa – Modlin, wykorzystywany dla obsługi ruchu pasażerskiego. 

W październiku 2008 wewnętrzny obwód obronny Cytadeli wraz z koszarami obronnym, wpisane do rejestru zabytków województwa mazowieckiego i zostały wystawione na sprzedaż na drodze przetargu, za cenę wywoławczą 220 mln złotych z bonifikatą 50% wylicytowanej przy zakupie ceny. Wielokrotnie przetargi nie przynosiły rozstrzygnięcia, aż do sierpnia 2013 roku, kiedy to obszar twierdzy (pow. 58 ha) zmienił właściciela. Wartość transakcji po udzielonych bonifikatach wyniosła 17,85 mln złotych. W chwili obecnej konserwator zabytków dopuszcza bardzo szerokie możliwości adaptacji i przerobienia koszar (np. do funkcji mieszkalnych, hotelowych, usługowych, kulturalnych i turystycznych) pod warunkiem zachowania bryły budynku oraz pozostawienia terenu cytadeli, części wnętrz oraz części budynku koszar wraz z tarasami widokowymi na dwóch wieżach jako ogólnodostępnych.

Do struktury Twierdzy Modlin zaliczamy:

1) Cytadelę z przedmościami – kazuńskim i nowodworskim

2) Wewnętrzny pierścień fortów

- Umocnienia powstały głownie na planie standardowego fortu z 1879 roku. Część z fortów została przebudowana i zmodernizowana dla potrzeb zmieniającej się techniki wojskowej.

-  Fort I – Zakroczym

- Fort II – Kosewo

- Fort III – Pomiechówek

- Fort IV – Janówek

- Fort V – Dębina (Czosnów)

- Fort VI – Czeczotki

- Fort VII – Cybulice

- Fort VIII – Kępa Grochalska

3) Zewnętrzny pierścień fortów z 10 fortów (z 11, 1 nie istnieje) i 7 dzieł pośrednich (z 12, 5 nie istnieje)

- powstał wokół Modlina jako drugi pierścień, w latach 1912 – 1915. Utworzono go jako 10 fortów (IX – XVIII) z dziełami pośrednimi (D-1 – D-10)

- Fort IX – (IXd) – Grochale (nie istnieje)

- Fort D-1 (Xa) – Wólka Smoszewska

- Fort D-2 (Xb) – Trębki Stare (nie istnieje)

- Fort X (Xc) – Henrysin

- Fort D-3 (XIa) – Tomaszówka

- Fort XI (XIb) – Kroczewo

- Fort D-4 (XIc) – Strubiny

- Fort XII – Janowo

- Fort XIII (XIIIa) Błogosławie

- Fort D-5 (XIIIb) Falbogi (nie istnieje)

- Fort D-6 (XIIIc) – Śniadówka (nie istnieje)

- Grupa frontowa Goławice (XIVa, XIVb)

- Fort XIV (XIVc) – Toruń

- Fort XV (XVa, XVb) – grupa frontowa Carski Dar

- Fort XVI (XVIa) – Czarnowo

- Fort D-7 – Czarnowo (nie istnieje)

- Fort D-8 (XVIc) – Czarnowo

- Fort D-9 – (XVIIa) – Janówek

- Fort XVII (XVIIb) – Janówek

- Fort D-10 (XVIIIa) – Janówek

- Fort XVIII (XVIIIb) - Boża Wola

4) Obiekty zaplecza - zespoły prochowni, magazyny, zabudowania koszarowe

5) Pozostałości umocnień polowych i fortyfikacji polskich z 1939 roku

Źródła:

Tygodnik Pułtuski

Internet