Ogród Saski

Ogród Saski znajduje się w centrum Warszawy, w obrębie ulic: Królewskiej, Marszałkowskiej, Senatorskiej, Fredry, Wierzbowej, Placu Piłsudskiego, zajmuje powierzchnię niemal 15,5 ha. W miejscu tym do końca XVI wieku były pola folwarku starostwa warszawskiego, które później odsprzedano częściowo różnym osobom, które budowały na tym obszarze pałace i dworki. A m.in. Tobiasz Morsztyn przy swoim pałacyku założył ogród, stanowiący zalążek dzisiejszego ogrodu Saskiego. August II chcąc go rozszerzyć, nabył sąsiednie dworki i pałacyki. 

Ostatecznie Ogród Saski założono w 1723, w stylu francuskim, według projektu Matthäusa Daniela Pöppelmanna i Zachariasa Longuelune’a, przy współpracy Carla Friedricha Pöppelmanna i Johanna Christopha von Naumanna Stanowił on ogród przypałacowy króla Augusta II Mocnego. Stanowi fragment wpisanego w plan miast założenia urbanistycznego zwanego Osią Saską. 

Jest jednym z najstarszych parków w Polsce, jednocześnie pierwszym publicznym ogrodem miejskim. Początkowo ogród był otoczony długimi zabudowaniami od strony ul. Królewskiej (koszary, lazaret wojskowy), a 27 V 1727 roku został udostępniony wszystkim mieszkańcom miasta. Dla wyłączności dworu królewskiego pozostały tylko 2 ogródki w części przylegającej bezpośrednio do pałacu, w których były cieplarnie, ananasarnie, ogrody warzywne i owocowe. Warszawiacy mieli dostępne dwa wejścia na teren ogrodu – przez wielką sień pałacową oraz przez tzw. Żelazną bramę (przy zbiegu ul. Granicznej i Żabiej). W 1748 roku działaniem Augusta III Sasa powstał tu Opernhaus - pierwszy na terenie Polski budynek teatralny. W pobliżu mieścił się skład dekoracji i maszyn teatralnych, a dalej stajnie, wozownie i inne zabudowania połączone murem ozdobnym przez całą długość ul. Żabiej. Na terenie ogrodu odbywały się koncerty orkiestry janczarskiej, które były otwarte i darmowe. August III wprowadził wiele zmian, aleje wysadzono kasztanami i zmieniono ich kierunek.

Po jego śmierci Pałac zaczął powoli upadać. Pomieszczenia pałacowe zaczęto wynajmować na mieszkania, biura, a w jedną z części przeznaczono na liceum. W 1797 roku ogród stał się własnością miasta. W 1816 roku przekształcono ogród w park krajobrazowy według projektu Jamesa Savage’a, na sposób angielski. Wytknięto inne ulice, splantowano i wzniesiono nowe pagórki. Był ciągle udoskonalany. 

Po powstaniu listopadowym na zlecenie Iwana Skwarcowa podjęto przebudowę pałacu na styl klasycystyczny. Rozebrano środkową część kompleksu, zastępując ją kolumnadą w stylu korynckim. Na terenie Ogrodu Saskiego w 1846 roku powstał też Instytut Wód Mineralnych.

Feliks Fryze, Ignacy Hodorowicz – 

"Przewodnik po Warszawie i jej okolicach na rok 1873/74". Warszawa 1873

A w późniejszych latach zbudowano Teatr Letni w Warszawie, w którym to w 1902 roku Polska Wytwórnia Filmowa – Towarzystwo Udziałowe Pleograf organizowała pionierskie pokazy polskich filmów dokumentujących życie codzienne Warszawy. 

W latach 1862 – 1915 pałac zajmowała armia carska, ale po odzyskaniu niepodległości wrócił on znów w ręce polskie, zajęty przez Sztab Generalny Wojska Polskiego. Wtedy też przed budynkiem stanął pomnik Józefa Poniatowskiego.

Pałac Saski, 1932  rok
Źródło - internet

W 1925 roku pod kolumnadą pałacu, na brzegu ogrodu saskiego, utworzono Grób Nieznanego Żołnierza. W tym okresie w Pałacu miało siedzibę również Biur Szyfrów. W czasie okupacji niemieckiej przez część zachodnią parku „przebito” ulicę Marszałkowską, a 4 V 1942 roku park został zamknięty dla Polaków. 

29 XII 1944 roku Pałac Saski zrównano z ziemią. Podejmowano próby jego odbudowy, ale jak dotąd bezskuteczne. Jednocześnie, z pałacem wysadzono w powietrze przyległ Pałac Brühla oraz pomnik Józefa Poniatowskiego. 

Podczas wojny elementy architektoniczne ogrodu uległy zniszczeniu, lecz później odbudowane. Ogród powiększono też przyłączając do niego ogród Zamoyskich oraz ogród Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

Odkryte fundamenty Pałacu Saskiego od strony północnej

Źródło - internet

Obecnie na terenie ogrodu Saskiego panują kasztany. Do jego wnętrza prowadzi 7 wejść:
1) od placu Saskiego
2) 2 od ul. Królewskiej
3) od Żelaznej Bramy
4) od ul. Żabiej
5) od ul. Niecałej
6) od ul. Hr. Kotzebuego
oraz 3 wejścia prywatne – przez cukiernie i Instytut wód mineralnych.
Alejki ogrodowe potocznie zyskały swoje miana, np. aleja westchnień, literacka, emerytów, teatralna.
Głównym ogrodnikiem jest Franciszek Szanior, który dba o drzewa, klomby, kwietniki , dywany kwiatowe. 

   

Do najważniejszych obiektów Ogrodu Saskiego zaliczyć można:
- 21 barokowych rzeźb muz i cnów - znajdziemy je w alei głównej i kilku pobocznych. Przedstawiają one: astronomię, geometrię, budownictwo, muzykę, rzeźbę i malarstwo, roztropność, próżność, medycynę, arytmetykę, 4 pory roku, inżynierię, historię, poezję, geografię, rolnictwo oraz postacie z mitologiczne – Jowisza, Wenus, Hygeę, Welledę.

       

      

      

       

         

      

       

- fontannę wielką autorstwa Henryka Marconiego z 1855 roku - składa się z wielkiego wazonu, stojącego w środku dużej, okrągłej sadzawki. Z wazonu tryska słup wody, która jest również przez delfiny leżące w sadzawce. 

    

    

- wodozbiór w kształcie rotundy, który jest wzorowany na świątyni Westy w Tivoli, na wgórzu przy ul. Niecałej. Wodozbiór wykonany według planu H.Marconiego z 1854 roku.

- zegar słoneczny – marmurowy kompas, urządzony z zapisu Antoniego Magiera 

 


- Grób Nieznanego Żołnierza 

- Pałac Błękitny

- płytę upamiętniającą powitanie wojsk polskich przez J.Piłsudskiego w 1921 roku

- pomnik Marii Konopnickiej

- kamień pamiątkowy wystawiony w 200 rocznicę oddania ogrodu do użytku publicznego

- płytę upamiętniającą 6 mln Polaków poległych w II wojnie światowej

- tablicę pamiątkową Tchorka ( przy Pałacu Błękitnym)



W czasie wojny zostały zniszczone i nie odbudowane (lub przeniesione w inne miejsce) takie obiekty jak Pałac Saski, Teatr Letni, Oranżeria, Żelazna Brama, Pomnik Stefana Starzyńskiego.

Organizacja „Saski 2018” zrzesza zwolenników odbudowy pałacu. Uznano, że najlepszym terminem jego przywrócenia byłaby 100 rocznica odzyskania niepodległości – 11 XI 2018r. 

Źródła:

Ilustrowany Przewodnik po Warszawie z 1893r. – O Ogrodzie Saskim 

J.Bułhak, Zburzenie Pałacu Saskiego w 1944 roku 

S.Jankowski, A. Ciborowski, Warszawa 1945 i dziś 

Internet