Spacerek z historią: Mury Obronne Starego Miasta

Mury obronne Warszawy to podwójny ciąg murów, zlokalizowany wokół Starego Miasta. Wpisane do rejestru zabytków.

Zostały wzniesione w XIII – XVI wieku. Niszczone w czasie wojen i odbudowane w latach 1950 – 1963 i późniejszych. Najlepiej zachowane fragmenty murów biegną równolegle do ul. Podwale, od Zamku Królewskiego, Barbakanu i dalej do skarpy wiślanej.

Budowę I linii murów obronnych rozpoczęto za czasów księcia mazowieckiego – Konrada II (XIII wiek). Kończone zaś były w późniejszym okresie. Do pierwszych znaczących fragmentów obwarowań zaliczamy:

- Bramę Nowomiejską (północno – zachodnia część, od strony Nowego Miasta)

- Bramę Krakowską (część południowa, w rejonie Placu Zamkowego)

Jako pierwszy powstał fragment murów obronnych (ok. 300 metrów) pomiędzy Bramą Krakowską a ulicą Wąski Dunaj, z Basztą Rycerską. Później, w XIV wieku, fragment pomiędzy Wąskim Dunajem a Bramą Nowomiejską oraz dalej (w stronę Wisły)Następnie przystąpiono do budowy muru od strony Wisły, od Zamku do Wieży Marszałkowskiej (północna część). Ostatecznie na skutek przywileju wydanego przez księcia Janusza I, mieszkańcy zostali zobligowani do otoczenia Warszawy murem, o długości ok. 1200 metrów, który zamknął obszar o powierzchni ok. 8,5 ha.

W skład murów weszły:
- Furta Kanoników

- Brama Krakowska
- Baszta Rycerska
- Brama Poboczna
- Brama Nowomiejska, z późniejszym Barbakanem
- Brama Rzeźnicza
- Wieża Biała (wieloboczna)
- Wieża Gnojna
- Wieża Marszałkowska (najwyższa, okrągła)
- Wieża Grodzka
- Wieża Dworzańska
- Baszta Prochowa
- Wieża Żuraw

Wszystkie wieże i baszty miały kształt prostokątny poza Białą i Marszałkowską.

W XV wieku uznano, że mury obronne miasta są niewystarczające i przystąpiono do budowy ich drugiej, niższej linii w odległości 9 – 14 metrów od już istniejących. Różnica wysokości pierwszej i drugiej linii murów wynosiła ok. 4 metrów. Przed drugą linią murów wykopano również fosę o głębokości również ok. 4 metrów, która stworzyła konieczność budowy mostów – przy Bramie Nowomiejskiej (przekształcony później w Barbakan) oraz przy Bramie Krakowskiej (Plac Zamkowy). Nowe mury były też grubsze (1,8 metra). Jaka budowa obwarować dawała możliwość zastosowania artylerii, ale również rażenia wroga siłą ognia jednocześnie z dwóch poziomów. A w przypadku zajęcia zewnętrznej części, nadal możliwa była obrona z pierwszej linii murów. Lecz w XVI wieku osadnictwo rozwinęło się poza mury miejskie, a umocnienia stały się przestarzałe i straciły znaczenie militarne. Znacząco zostały uszkodzone w czasie potopu szwedzkiego. A w XVII wieku rozpoczęto ich rozbiór, tworząc również nowe przejścia. Później do pozostałych fragmentów murów przyległy zabudowania mieszkalne. W XIX wieku zniszczeniu uległy również bramy miejskie, które okazały się zbyt wąskie w stosunku do potrzeb.

W pierwszej połowie XX wieku pod kierownictwem Jana Zachwatowicza podjęto pierwsze próby renowacji pozostałych murów miejskich. Prace podjęto na fragmencie pomiędzy Bramą Poboczą (Wąski Dunaj) a Barbakanem. Odkopano fosę i usunięto zabudowę. Prace przerwała II wojna światowa, w czasie której często okazywało się, że zbombardowane kamienice zawalały się, odsłaniając dawne mury. Po wojnie podjęto się dalszej rekonstrukcji murów obronnych miasta. W latach 1957 – 1963 starano się uwidocznić zachowane fragmenty remontując je, a nie odbudowując. Ostatnią, znaczącą częścią prac konserwatorskich było wydobycie spod bruku Placu Zamkowego murowanego mostu pod fosą, prowadzącego do dawnej Wieży Krakowskiej. Od 1996 do 2008 roku prowadzono dalsze intensywne prace konserwatorskie. Po ich zakończeniu mury również oświetlono 300 reflektorami.

W 2011 odcinkom pieszym między murem zewnętrznym a wewnętrznym nadano nazwy:

- Międzymurze Piotra Biegańskiego (od Placu Zamkowego do ul. Piekarskiej)

- Międzymurze Jana Zachwatowicza (od ul. Piekarskiej do skarpy wiślanej)

W sąsiedztwie murów miejskich znajdziemy:

Pomnik Jana Kilińskiego

- początkowo stanął na placu Krasińskich. Wtedy jego odsłonięcie miało miejsce w 30-stą rocznicę powołania do życia Warszawskiej Izby Rzemieślniczej - 19 IV 1936r.

- autorem pomnika jest rzeźbiarz - Stanisław Jackowski, zaś wykonawcą - firma Bracia Łopieńscy

- pomnik ten ma za sobą burzliwą przeszłość. W czasie II wojny światowej był zdjęty przez Niemców z wysokiego cokołu, jako odwet za przeprowadzenie akcji sabotażowej, dotyczącej zdjęcia niemieckich tablic i umieszczeniu polskiego napisu na pomniku Mikołaja Kopernika. Figurę przewieziono na teren Muzeum Narodowego. W reakcji na murach muzeum "pojawił się" napis: "Ludu Warszawy, jam tu! Kiliński Jan". Po zakończeniu wojny, pomnik stanął w al. 3 Maja (naprzeciw Muzeum Narodowego). We wrześniu 1946 roku został przeniesiony ponownie na plac Krasińskich, gdzie spędził 12 lat, by na stałe zostać przeniesionym w sąsiedztwo murów Starego Miasta, przy ul. Podwale (u wylotu ul. Kapitularnej). W latach 1993/1994 podlegał gruntownej renowacji.