Do gmachu w alei Szucha przywożono więźniów z Pawiaka (najczęściej dwa razy dziennie), innych więzień dystryktu warszawskiego oraz osoby dopiero co aresztowane. Aby wymusić zeznania osadzonych poddawano przesłuchiwaniom z zastosowaniem wymyślnych tortur. W celu psychicznego złamania więźniów i skłonienia ich do zeznań torturowano na ich oczach również ich najbliższych. Poddanym brutalnemu śledztwu mógł być każdy, nie chroniły przed nim ani wiek, płeć, ani stan zdrowia. Trudno jest dokładnie ustalić liczbę ofiar gmachu w alei Szucha 25. Większość dokumentów i akt Gestapo została spalona w 1944 roku, w jednym z pokoi gmachu. Rozmiar popełnionej zbrodni, według powojennych ustaleń Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Warszawie z czerwca 1946 roku, obrazuje ilość prochów i kości ludzkich odnalezionych w piwnicach budynków przy al. Szucha, które ważyły ok. 5,5 tony.
Oto historia wybranych osób, które przeszły przez piekło na Szucha
Franciszek Białokur (1869-1942)
Ur. 11 II 1869 r. W Fedorówce pow.Zasławski. W 1888 r. ukończył gimnazjum w Warszawie, a w 1893 r. Wydział Lekarski Uniwersytetu Warszawskiego. Następnie aż do 1918 r. Pracował jako lekarz w Jałcie na Krymie
W czasie I wojny światowej powołany do armii rosyjskiej, służył w zmilitaryzowanych jałtańskich zakładach uzdrowiskowych. Od grudnia 1918r. w Wojsku Polskim. Był ordynatorem oddziału chorób wewnętrznych centralnego wojskowego Szpitala Ujazdowskiego. W 1920 r. zastępca komendanta szpitala wojskowego w Kowlu. Od listopada 1920r. Delegat Ministerstwa Spraw Wojskowych przy PCK. W 1921 r. powołany na komendanta Szpitala Okręgu Korpusu w Toruniu, a od 1924 r. lekarz Oficerskiej Szkoły Inżynierii w Warszawie. W kwietniu 1928 r. awansowany do stopnia tytularnego gen. brygady i przeniesiony w stan spoczynku. Następnie lekarz w Kasie Chorych i w Ubezpieczalni Społecznej w Warszawie.
W nocy na 29 kwietnia 1942 r. aresztowany wraz z żoną Anną. Bestialsko torturowany w czasie przesłuchań w al. Szucha. Zmarł 8 maja 1942 r. W drodze na Pawiak, na skutek obrażeń odniesionych podczas badań. Obdukcja zwłok wykazała złamanie ręki oraz szereg ran i obrażeń wewnętrznych.
Anna Białokurowa z d. Gilewicz
(1897 – 1942)
 |
| Wanda Moraczewska i Anna Białokurowa |
Doktor nauk humanistycznych, nauczycielka w gimnazjum i liceum im. Królowej Jadwigi. Od jesieni 1939 r. działała w konspiracji, czynna przy organizowaniu tajnego nauczania. Związana z referatem „mrowiska” Oddz. Organizacyjnego „Iko” Komendy Głównej ZWZ-AK (utrzymywanie kontaktów z Polakami wywiezionymi na roboty przymusowe do Niemiec) i korespondentka redakcji „Głosu Ojczyzny”, pisma przeznaczonego dla „mrowisk”.
W nocy na 29 kwietnia 1942 r. aresztowana przez gestapo i osadzona na Pawiaku. Bita podczas przesłuchań w al. Szucha. W nocy na 24 maja 1942 r. popełniła samobójstwo, wieszając się na prześcieradle w celi. Na jej ciele stwierdzono rozległe sińce, krwawe wylewy i martwicę skóry na pośladkach i okolicach krzyża. Wargi były zakrwawione, zagryzane aby nie krzyczeć.
Pośmiertnie odznaczona Krzyżem Walecznych
Andrzej Bieniek (1895 – 1944)
ps. Krawczyk
Ur. 17 października 1895 r. w Bratucicach, pow. Bocheński. W 1916 r. ukończył Gimnazjum Klasyczne w Białej, następnie kontynuował naukę w dwuletniej Krajowej Szkole Kupieckiej w Przemyślu. W marcu 1920 r. podjął studia w Wyższej Szkole Handlowej w Warszawie (WSH, od 1933 r. Szkoła Główna Handlowa – SGH), gdzie w 1931r. Uzyskał stopień magistra. Od 1927 r. asystent WSH, a od 1931 r. starszy asystent. W 1938 r. Uzyskał tytuł doktora nauk ekonomicznych, od 1939 r. profesor SGH.
W 1942 r. został powołany na głównego księgowego Biura Finansów i Kontroli Komendy Głównej AK. 15 maja 1944 r. aresztowany. Stosowano wobec niego nieludzkie tortury, m.in. tzw. słupek (powieszenie za ręce związane do tyłu). 26 lipca 1944 r. rozstrzelany w ruinach getta.
Dyonizy Błeszyński (1895-1943)
ps. Błechwa, Tank, przybr. nazw. Brzóska
Ur. 18 września 1895 r. w Czersku, pow. Grójecki. Ukończył 5 klas Szkoły Handlowej A. Jeżewskiego w Warszawie. W 1915 r. zmobilizowany do armii rosyjskiej, ukończył szkołę oficerską w Moskwie. W październiku 1916 r. wzięty do niewoli niemieckiej, w grudniu 1918 r. powrócił do kraju. Od maja 1919 r. w Wojsku Polskim, dowódca w 2 Pułku Piechoty. W maju 1924 r. został adiutantem szefa administracji armii, a we wrześniu 1926 r. adiutantem inspektora armii we Lwowie. Od 1930 r. służył w Korpusie Ochrony Pogranicza, gdzie był dowódcą 1 kompanii batalionu „Borszczów”, a w 1938 r. kwatermistrzem batalionu „Kopczyńce”.
W czasie kampanii wrześniowej w 1939 r. kwatermistrz 133 Pułku Piechoty 33 Dywizji Piechoty Rezerwowej w składzie Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew". Od jesieni 1939 r. w SZP-ZWZ-AK; współorganizator, potem zastępca komendanta i komendant Obwodu Ochota Okręgu Warszawa, w sierpniu 1942 r. przeniesiony na stanowisko zastępcy komendanta Obwodu Wola. W listopadzie 1942 r. awansowany do stopnia majora.
Na skutek denuncjacji 23 marca 1943 r. aresztowany na rogu Marszałkowskiej i Hożej. Przeszedł ciężkie śledztwo w al. Szucha. Ciężko pobity, podał swoje nazwisko i stopień wojskowy. 4 kwietnia 1943 r. powieszony w karcerze na Pawiaku przez zastępcę komendanta więzienia SS-Oberscharfürerea F.Bürkla.
Odznaczony m.in. Krzyżem Walecznych (dwukrotnie 1921r., 1922r.) i Srebrnym Krzyżem Zasługi (1934r.)
Jan Edward Błoński
(1912 – 1942) ps. Sum
Ur. 23 października 1912 r. w Warszawie. Od 1934 r. studiował na Wydziale Chemii Politechniki Warszawskiej, ale dyplomu nie uzyskał. Podharcmistrz, członek powstałego w 1931 r. Lewicowego Koła Instruktorów im. Mieczysława Bema (KIMB).
W czasie kampanii wrześniowej w 1939 r. w, zorganizowanych przez Polską Partię Socjalistyczną, Robotniczych Batalionach Obrony Warszawy. Od listopada 1939 r. w Polskiej Ludowej Akcji Niepodległościowej (PLAN). W swojej piwnicy urządził magazyn materiałów chemicznych dla laboratorium PLAN, wykorzystywany potem przez Organizację Małego Sabotażu „Wawer”, z którą związał się na przełomie 1940 r. i 1941 r.
W 1942 r. wykonał wyrok na Stanisławie Izdebskim, sprawcy „wsypy” w PLAN w 1940 r. Mianowany harcmistrzem.
W nocy na 4 listopada 1942 r. aresztowany, następnego dnia osadzony na Pawiaku. Przesłuchiwany w al. Szucha, ciężko torturowany w czasie badań. 6 lutego 1943 r. przyniesiony z przesłuchania na noszach, tego samego dnia zmarł na Pawiaku.
Wraz z nim aresztowano całą rodzinę: ojca Edwarda, matkę Marię i siostrę Stefanię. Matka i ojciec zostali rozstrzelani, siostrę wywieziono do obozu na Majdanku.
Marian Borzęcki
(1869 – 1940)
Ur. 7 września 1869 r. w Suwałkach. Studiował prawo na uniwersytecie w Petersburgu. Po studiach pracował w adwokaturze w Petersburgu, a od 1915 r. w Warszawie. W 1915 r. brał udział w formowaniu Milicji Miejskiej. Od czerwca 1918 r. w MSW, w 1919 r. mianowany głównym inspektorem policji. W latach 1921 – 1923 komisarz główny Policji Państwowej.
W latach 1927 – 1934 wiceprezydent Warszawy. Od lat 20. działacz Związku Ludowo-Narodowego. W 1928 r. w Komitecie Organizacyjnym Stronnictwa Narodowego (SN), następnie do 1935 r. Działacz SN i członek Rady Naczelnej Stronnictwa. 1928 – 1930 prezes zarządu stołecznego SN. Od lutego 1936 r. czynny we Froncie Morges.
W czasie kampanii wrześniowej 1939 r. w Komitecie Obywatelskim przy Dowództwie Armii „Warszawa”, delegat komisarza cywilnego dla dzielnicy Warszawa-Śródmieście. Członek Stołecznego Komitetu Samopomocy Społecznej. Na początku okupacji niemieckiej nieoficjalny przedstawiciel premiera W. Sikorskiego w kraju. Wchodził do Centralnego Komitetu Organizacyjnego Organizacji Niepodległościowych, utworzonego jesienią 1939r . przez R. Świętochowskiego (od wiosny 1940r. Biuro Polityczne).
30 marca 1940 r. aresztowany przez gestapo i osadzony na Pawiaku. Torturowany w al. Szucha, nikogo nie wydał. 2 maja 1940 r. wywieziony do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen, następnie przeniesiony do obozu Mauthausen-Gusen, gdzie został zamordowany 30 czerwca 1940 r.
Odznaczony m.in. Krzyżem Walecznych z Mieczami i Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta
 |
| Marian Borzęcki, wiceprezydent m.st. Warszawy, lipiec 1927 r. |
 |
| Przekazanie Rady Miejskiej prezydentowi m.st. Warszawy Zygmuntowi Słomińskiemu przez wiceprezesa Rady Miejskiej w Warszawie Maurycego Mayzla |
Zofia Brodzikowska, z d.Hajkowicz
(1912 – 1944) ps. Basia, Borowska, Gałęzowska
Ur. 24 lutego 1912 r. w Warszawie. Ukończyła gimnazjum im. Królowej Jadwigi, a w 1938 r. Wyższe Studium Dziennikarskie. Działaczka związku Młodzieży Polskiej, od 1931 r. w Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej, w latach 1938 – 1939 r. przewodnicząca Wydziały Młodzieżowego Robotniczego Instytutu Oświaty i Kultury im. S. Żeromskiego i redaktor jego wydawnictw.
Od listopada 1939 r. członek Związku Syndykalistów Akcji Niepodległościowej, w którym kierowała referatem rozwoju prowincji.
Aresztowana 23 grudnia 1943 r. i osadzona na Pawiaku. 8 stycznia 1944 r. zmarła w wyniku tortur stosowanych w czasie badań w al. Szucha.
Jan Bytnar (1921 – 1943)
ps. Czarny, Janek, Krokodyl, Rudy
Ur. 6 maja 1921 r. w Kolbuszowej. Ukończył w czerwcu 1939 r. Państwowe Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie. W czasie nauki działał w harcerstwie, w 1938 r. uzyskał stopień harcerza Rzeczypospolitej (najwyższy stopień młodzieżowy).
Od października do grudnia 1939 r. czynny w Polskiej Ludowej Armii Niepodległościowej, następnie do czerwca 1940 r. jako łącznik w komórce więziennej ZWZ.
 |
| Jan Bytnar z ojcem Stanisławem na Hali Gąsienicowej |
 |
| Jan Bytnar z ojcem Stanisławem na Hali Gąsienicowej |
Od marca 1941 r. w Szarych Szeregach. Od lata 1942 r. był Hufcowym Hufca Ochota, przydzielonego w całości do Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. Był wykonawcą wielu głośnych akcji, m.in. antyniemieckich napisów w miejscach publicznych. Od listopada 1942 r. dowódca Hufca „Południe” Grup Szturmowych Szarych Szeregów (stanowiący jednocześnie pluton „Sad” Oddziału Specjalnego „Jerzy” Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej AK). Uczestnik m.in. Akcji „Wieniec II”, w nocy na 1 stycznia 1943 r., w czasie której brał udział w wysadzaniu podciągu pod Kraśnikiem.
Aresztowany wczesnym rankiem 23 marca 1943 r. i osadzony na Pawiaku. 26 marca odbity przez żołnierzy Szarych Szeregów w akcji pod Arsenałem, podczas przewożenia z przesłuchania w siedzibie gestapo w al. Szucha. Zmarł 30 marca 1943 r. wskutek obrażeń odniesionych podczas przesłuchań.
 |
| Jan Bytnar z ojcem Stanisławem, Kuźnice 27 marca 1937 r. |
Jego uwolnienie stało się inspiracją do napisania przez A. Kamińskiego najgłośniejszej książki okupowanej Warszawy „Kamienie na szaniec” (Pierwsze wydanie podziemne 1943 r.).
Pośmiertnie odznaczony Krzyżem Walecznych oraz mianowany harcmistrzem i podporucznikiem.
Aresztowany razem z nim, jego ojciec Stanisław zginął na początku 1945 r. w czasie ewakuacji obozu w Oświęcimiu.
 |
| Kotwica namalowana przez Jana Bytnara na cokole pomnika Lotnika przy ul. Unii Lubelskiej |
Hanna Czaki
(1922 – 1944) ps. Helena
 |
| Hanna Czaki z koleżankami na obozie harcerskim 1939 r. |
Ur. 11 stycznia 1922 r. w Warszawie. Uczęszczała do liceum im. A Piłsudskiej. Maturę uzyskała w czasie okupacji na tajnych kompletach. Podjęła następnie studia na Wydziale Socjologii tajnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich.
W konspiracji czynna wśród młodzieży Stronnictwa Demokratycznego. Jednocześnie łączniczka i sekretarka inż. Jerzego Makowieckiego, kierownika Wydziału Informacji Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK.
W mieszkaniu jaj rodziców przy ul. Słowackiego 35 w skrytce pod podłogą przechowywano dokumenty konspiracyjne.
5 stycznia 1944 r. aresztowana na rogu al. Niepodległości i ul. Rakowieckiej. Miała przy sobie pocztę konspiracyjną, zaszyfrowane dokumenty i mikrofilmy. Przewieziona w al. Szucha, torturowana w czasie badań, niczego nie ujawniła. Wywieziona na noszach na Pawiak i osadzona w izolatce. Rozstrzelana 11 lutego 1944 r. w ruinach getta.
W dniu jej aresztowania gestapo uwięziło również jej ojca Wincentego Tytusa, działacza piłsudczykowskiego Obozu Polski Walczącej i matkę Jadwigę. Ojca rozstrzelano 24 stycznia 1944 r. W egzekucji publicznej przy ul. Długiej, róg Kilińskiego, matka została rozstrzelana na noszach 15 lutego 1944 r. w ruinach getta.
 |
| Hanna Czaki z ojcem Tytusem Warszawa, lata 30-te XX w. |
 |
| Hanna Czaki z matką Jadwigą |
Józef Czuma (1915 – 1944)
ps. Skryty, Krótki, Piter, Ony
Ur. 6 lutego 1915 r. w Niepołomicach, pow. Bocheński.
W czasie kampanii wrześniowej w 1939 r. służył w 11 Pułku Piechoty i w obronie Lwowa. Dostał się do niewoli niemieckiej, skąd wkrótce uciekł. Przez Węgry dostał się do oddziałów Wojska Polskiego we Francji, a po ewakuacji do Wielkiej Brytanii. Od czerwca 1940 r. służył w 14 Pułku Ułanów 10 Brygady Kawalerii Pancernej. Porucznik piechoty. Ochotniczo zgłosił się na przeszkolenie w dywersji. 29 listopada 1942 r. został zaprzysiężony jako cichociemny. W nocy na 18 lutego 1943 r. zrzucony w kraju. Z powodu kontuzji przy lądowaniu musiał przebyć operację chirurgiczną. Przydzielony do Kierownictwa Dywersji Okręgu Warszawa AK, jako dowódca oddziału dywersyjnego (tzw. oddziału Skrytego).
12 lipca 1944 r. aresztowany po długich poszukiwaniach przez gestapo, na ulicy w pobliżu Dworca Głównego w Warszawie, pod nazwiskiem Zygmunt Krokowski. Zamordowany w czasie przesłuchań w al. Szucha.
Odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari i Krzyżem Walecznych.
Stanisław Roman Dangel
(1891 – 1942) ps. Salisch
Ur. 29 sierpnia 1891 r. w Kutnie. W 1910 r. uzyskał maturę jako ekstern w rosyjskim VI Gimnazjum w Warszawie, następnie studiował filozofię w Krakowie, Berlinie i we Lwowie, ale studiów nie ukończył.
W czasie I wojny światowej przebywał w Mińsku Litewskim, gdzie pracował w Rosyjskim Czerwonym Krzyżu, od 1917 r. w dziale oświaty Związku Wojskowych Polaków Frontu Zachodniego, a w 1918 r. był z ramienia I Korpusu Polskiego kierownikiem politycznym polskiej akcji wojskowej na Mińszczyźnie. Od 1918 r. do 1919 r. zatrudniony w Departamencie Politycznym Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Warszawie, a w latach 1920 – 1926 redaktor naczelny francuskojęzycznego miesięcznika Straży Kresowej „L’Est Polonais” (potem „L’Est Europeen”). Następnie od 1930 r. dyrektor Izby Handlowej Polsko-Rumuńskiej i w latach 1935 – 1939 dyrektor Centrali Zaopatrywania Instytucji Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie.
Od grudnia 1939 r. w konspiracji, organizator i od wiosny 1940 r. przewodniczący prezydium organizacji „Znak” – zaplecza politycznego Tajnej Armii Polskiej (TAP). Jednocześnie szef wywiadu w Sztabie Głównym TAP.
26 października 1942 r. aresztowany w swoim mieszkaniu i tego samego dnia zamordowany w czasie przesłuchań w al. Szucha.
Odznaczony m.in. Krzyżem Walecznych (1921 r.), Krzyżem Niepodległości (1933 r.) i pośmiertnie Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami (1943 r.)
Jadwiga Deneka
z d. Sałek (1911 – 1944) ps. Kasia
Ur. w Łodzi. Ukończyła Gimnazjum Woszczyńskiej w Łodzi, następnie studiowała nauki społeczne na Wolnej Wszechnicy Polskiej.
Od 1933 r. pracowała w Zakładzie Wychowawczym „Nasz Dom” na Bielanach w Warszawie, potem w latach 1936 – 1943 w Wydziale Zdrowia i Opieki Społecznej Zarządu Miejskiego m.st. Warszawy. Od 1941 r. w organizacji Polscy Socjaliści na Kole i Woli. Zorganizowała na Kole drużynę Milicji Ludowej Robotniczej Partii Polskich Socjalistów (RPPS), która wykonała szereg akcji bojowych, a w połowie 1943 r. została kierowniczką kolportażu prasy RPPS na okręg warszawski, brała udział w drukowaniu „Biuletyny” RPPS i „Reflektora”. Brała też udział w akcji pomocy Żydom.
25 listopada 1943r. aresztowana w lokalu konspiracyjnym przy ul. Nowiniarskiej 16, w czasie powielania „Biuletynu”. Osadzona na Pawiaku, torturowana podczas badań w al. Szucha, niczego nie ujawniła, ostrzegła jednak w grypsach osoby zagrożone. Rozstrzelana w ruinach getta 6 lub 8 stycznia 1944 r.
Pośmiertnie odznaczona Krzyżem Grunwaldu.
Wanda Fillerowa vell Füllerowa
z d. Klimaszewska (1914-1943) ps. Dziunia, Pani Dziunia
Od listopada 1939 do 1941 zastępca kierowniczki i jednocześnie kurierka Działu Łączności Zagranicznej Dowództwa Głównego SZP, potem Komendy Głównej ZWZ-AK. Następnie emisariuszka komendanta głównego ZWZ-AK na trasie Warszawa-Wilno w komórce „Dworzec Wschodni”. Jeździła posługując się fałszywymi dokumentami Volksdeutscha, pracowniczki firmy budowlanej pracującej dla Wermachtu i Organizacji TODT. Ok. 100 razy przekraczała granicę Generalnego Gubernatorstwa w Ostlandem.
Podporucznik AK. We wrześniu 1943 r. aresztowana pociągu na granicy z Generalnym Gubernatorstwem w Małkini. Od 25 listopada 1943 r. więziona na Pawiaku, torturowana w czasie śledztwa, niczego nie ujawniła. Wyniesiona na noszach na egzekucję i rozstrzelana 17 grudnia 1943 r.
Odznaczona Krzyżem Walecznych, a pośmiertnie Orderem Virtuti Militari
Zygmunt Gardecki
(1885-1942) ps. Rywal
Ur. 29 stycznia 1885 r. w Warszawie. Sztukator i malarz dekoracyjny. Od 1902 r. związany z Polską Partią Socjalistyczną (PPS), po rozłamie w 1906 r. członek PPS – Frakcji Rewolucyjnej (PPS- Fr.Rew.)
Aresztowany w Warszawie w styczniu 1903 r., przez 5 miesięcy więziony w Cytadeli Warszawskiej. 18 listopada 1906 r. ponownie aresztowany i przez 8 miesięcy więziony na Cytadeli. W 1915 r. wszedł do Warszawskiego Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS-Fr.Rew., był jednym z organizatorów Pogotowia Bojowego PPS. W czasie wojny polsko-bolszewickiej w 1920 r. należał do Robotniczego Komitetu Obrony Warszawy. W latach 1920 – 1928 członek Rady Naczelnej PPS, 1922 – 1928 przewodniczący Warszawskiej Rady Związków Zawodowych. Od 1928 r. członek Centralnego Komitetu Robotniczego i Centralnej Rady Organizacyjnej (później Centralnego Wydz. Organizacyjnego) PPS dawna Frakcja Rewolucyjna. Zwolennik współpracy z Bezpartyjnym Blokiem Współpracy z Rządem. W latach 1928 – 1930 sekretarz generalny Prezydium Centralnego Wydz. Zawodowego i członek Prezydium Związku Związków Zawodowych, a w 1937 – 1939 w kierownictwie Zjednoczenia Polskich Związków Zawodowych. Wchodził też do zarządów kilku branżowych związków zawodowych.
Poseł na Sejm w latach 1922 – 1930 i 1935 – 1938.
W okresie II wojny światowej aresztowany 3 grudnia 1941 r. w Warszawie i osadzony w al. Szucha. 17 kwietnia 1942 r. wywieziony do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, gdzie zmarł 15 maja 1942 r.
Odznaczony Krzyżem Niepodległości (1931r.), Krzyżem Kawalerskim Orderu Polonia Restituta
Natalia Hiszpańska z d.Eychhorn
(1904 – 1944), ps. Majewska
Ur. 16 kwietnia 1904 r. w Warszawie. Ukończyła gimnazjum A. Wereszyckiej, następnie Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej. Po studiach pracowała jako projektantka, współpracując ze swym ojcem, również architektem. Harcmistrz, instruktorka Chorągwi Warszawskiej Organizacji Harcerek, kierowała Wydziałem Starszych Harcerek w Głównej Kwaterze tej organizacji.
W czasie kampanii wrześniowej 1939 r. przebywała w Warszawie, początkowo służyła w obronie przeciwlotniczej, następnie w harcerskiej służbie pomocniczej (łączność) Naczelnego Dowództwa, z którym 5 września ewakuowała się ze stolicy, ranna w biodro.
Wkrótce powróciła i do 1940 r. pracowała w Stołecznym Komitecie Samopomocy Społecznej. Od 1940 r. w konspiracji, w stopniu oficera była zastępcą szefa Wydziału Przemysłowego Oddziału II Komendy Głównej ZWZ-AK. Organizowała skrytki i miała dostęp do lokalu konspiracyjnego szefa Wydziału.
8 maja 1943 r. aresztowana z bronią w ręku w swoim mieszkaniu przy ul Narbutta 18. Osadzona w izolatce na Pawiaku. Przeszła w al. Szucha najwymyślniejsze tortury: bicie pejczem z ołowianą kulką, bicie w głowę i w szczęki oraz okolice przyuszne a także topienie (w pozycji leżącej przez noc przy zatkanych ustach wlano jej 6l wody do płuc). Niczego jednak nie ujawniła. 24 sierpnia 1943 r. wywieziona do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, zmarła tam 14 lutego 1944 r. w wyniku wyniszczenia organizmu spowodowanego torturami na Szucha, a także ciężkich warunków obozowych i chorób.
Odznaczona Krzyżem Walecznych, Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami i pośmiertnie awansowana na podporucznika.
Od lewej: Władysława Ordon-Scenowska, Natalia Pomian-Borodzicz Eychhornowa, w środku – Natalia Eychhornówna (później Hiszpańska)
Pocztówka Polskiego Białego Krzyża
Alojzy Horak (1891 – 1943)
ps. Witold Młot, Nestorowicz, Neuman,
przybr. nazw. Ditrich, Justyn Małecki
Ur. 10 sierpnia 1891 r. w Krakowie. W 1909 r. uzyskał maturę w III Gimnazjum we Lwowie, następnie do 1914 r. studiował historię i geografię na uniwersytecie we Lwowie. W 1911 r. wstąpił do Polskich Drużyn Strzeleckich, od 1913 r. był szefem ich Sztabu Naczelnego. Działacz skautowy we Lwowie i członek Naczelnej Komendy Skautowej.
W okresie I wojny światowej od 1915 r. zmobilizowany do armii austriackiej, służył jako oficer, ciężko ranny w 1915 r. na froncie rosyjskim.
Od listopada 1918 r. ochotnik w Wojsku Polskim, oficer 5 Pułku Piechoty Legionów. uczestniczył w walkach z Ukraińcami o Lwów. W 1921 r. szef Oddziału I Naczelnej Komendy Wojsk Powstańczych w czasie III powstania śląskiego. Od 1922 r. w Oddziale III Sztabu Generalnego. Od 1928r. pułkownik dyplomowany
W latach 1922 – 1924 ukończył Wyższą Szkołę Wojenną. Następnie służył m.in. w:
- Oddziale V Sztabu Generalnego (od 1926 r.)
- Dowództwie Okręgu Korpusu IX w Brześciu n.Bugiem (od 1927 r.)
- jako szef Biura Ogólno-Organizacyjnego Ministerstwa Spraw Wojskowych (od 1929 r.)
- dowódca 73 Pułku Piechoty (1933 r.)
W 1935 r. przeniesiony w stan spoczynku, został zastępcą szefa Wojskowego Biura Historycznego.
 |
Zjazd Związku Peowiaków w Krakowie
– przemawia Alojzy Horak, kwiecień 1937 r.
|
W czasie kampanii wrześniowej w 1939 r. dowódca twierdzy brzeskiej, następnie Grupy Operacyjnej „Brześć”. Wzięty do niewoli przez Armię Czerwoną, zbiegł do Warszawy i w październiku 1939 r. został dowódcą SZP pow. Warszawskiego. Od wiosny 1940 r. do grudnia 1941 r. komendant Okręgu Warszawa – Województwo ZWZ. Następnie przeniesiony do Wojskowego Biura Historycznego Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK. Od sierpnia 1942 r. szef Wydz. Wyszkolenia Komendy Głównej Batalionów Chłopskich, od jesieni tr. kierował też wyszkoleniem wojskowym w organizacji Polscy Socjaliści.
10 listopada 1942 r. aresztowany w mieszkaniu Zofii Praussowej przy ul. Żurawiej 24 (pod nazw. Justyn Małecki) i osadzony na Pawiaku. Przechodził liczne i ciężkie przesłuchania, w czasie których został rozpoznany. 12 lutego 1943 r. rozstrzelany w lasach pod Stefanowem k. Piaseczna.
Odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Polonia Restituta (1932 r.), Krzyżem Niepodległości i pośmiertnie Krzyżem Walecznych (1944 r.)
Jerzy Horczak
(1927 – 1943) ps. Wróbel
Ur. w Wilnie. Uczęszczał do Gimnazjum im. T.Rejtana (w czasie okupacji pod nazwą Obowiązkowa Szkoła Zawodowa nr VII). Członek Szarych Szeregów. Uczestniczył w akcji małego sabotażu, m.in. Rozklejał na ulicach antyniemieckie ulotki i rozprowadzał niemiecko-języczne pism antyhitlerowskie „Der Klabautermann”.
W jego mieszkaniu przy ul. Różanej 36 mieścił się magazyn broni. 5 sierpnia 1943 r. przed północą policja niemiecka otoczyła budynek, w którym mieszkał. Po krótkiej walce, w której zginęło 5 policjantów, udało mu się uciec wraz z ciotecznym bratem Teodorem Wołoszczukiem. Ukrywał się w Kobyłce pod Warszawą, w zabudowaniach należących do prof. M. Handelmana. Aresztowany przez Policję Kryminalną 20 marca 1943 r., na rogu Ordynackiej i Nowego Światu i przewieziony w al. Szucha. Przeszedł bestialskie przesłuchania w czasie których został zamordowany.
Pośmiertnie odznaczony Orderem Virtuti Militari
Harcerze plutonu „Alek” kompanii „Rudy” baonu AK „Zośka”
Warszawa 1943
Od lewej: Aleksander Jadacki, Jerzy Horczak, Andrzej Błedowski
 |
| Schemat walki stoczonej przez Jerzego Horczaka 4 sierpnia 1943 r. |
Witold Hulewicz
(1896-1941), ps. Grzegorz, Olwid
Ur. 26 października 1896 r. w Kościankach, pow. wrzesieński. Maturę uzyskał w 1914 r. w gimnazjum w Gnieźnie. W czasie I wojny światowej w latach 1914-1918 służył w armii niemieckiej na froncie zachodnim. W grudniu 1918 r. brał udział w powstaniu wielkopolskim. Od 1917 r. należał do grupy ekspresjonistów skupionych wokół poznańskiego dwutygodnika „Zdrój”, którego od 1918 r. był wydawcą i stałym współpracownikiem. W 1921 r. wstąpił na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Poznańskiego, 1923-1924 kontynuował studia w Paryżu. Od 1925 r. sekretarz Oddziału Sztuki i Kultury Delegatury Rządu w Wilnie. Zajmował się ochroną zabytków, następnie redaktor literackiego „Tygodnika Wileńskiego” i kierownik literacki Teatru Reduta J.Osterwy w Wilnie. W latach 1927 – 1936 dyrektor programowy Rozgłośni Wileńskiej Polskiego Radia. Od 1934 r. Kierownik Wydziału Literackiego Polskiego Radia w Warszawie. W 1936 r. wybrany na wiceprezesa Związku Zawodowego Literatów Polskich.
Był przede wszystkim tłumaczem i poetą. Wydał 4 zbiory wierszy, debiutował w 1921 r. Zbiorem „Płomień w garści” (Poznań 1921 r.) Opublikował 14 przekładów literatury niemieckiej, głównie R. M. Rilkiego oraz bibliografię Beethovena „Przybłęda Boży” (Poznań 1927 r.) W 1936 r. otrzymał Srebrny Wawrzyn Literatury Polskiej Akademii Literatury.
W czasie okupacji niemieckiej zatrudniony w Zarządzie Miejskim m.st. Warszawy jako pisarz magistracki. Od października 1939 r. Czynny w Komendzie Obrońców Polski (KOP), wydawca i redaktor organu KOP „Polska Żyje”. Aresztowany 2 września 1940 r. przez gestapo i osadzony na Pawiaku. Wielokrotnie przesłuchiwany w al. Szucha, straszliwie torturowany w czasie śledztwa. 12 czerwca 1941 r. rozstrzelany w Palmirach.
Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Polonia Restituta (1936 r.)
 |
| Grupa literatów wileńskich, Wilno Fot. Jan Bułhak |
 |
| Witold Hulewicz składa wieniec pod pomnikiem A.Mickiewicza w Paryżu, 1929 |
Krystyna Idzikowska
(1921 – 1944) Krysia
Ur. 24 lutego 1921 r. we wsi Wiskienica Dolna, pow. Łowicki. Uczyła się w gimnazjum im. J. U. Niemcewicza w Łowiczu, maturę zdała na tajnych kompletach licealnych w żeńskiej szkole rolniczej w Dąbrowie Zduńskiej, następnie studiowała polonistykę na tajnym Uniwersytecie Warszawskim.
Od lutego 1943 r. w konspiracji, łączniczka Okręgu Warszawskiego Batalionów Chłopskich (BCh) i Ludowego Związku Kobiet. Od kwietnia 1944 r. była również kolporterką prasy centralnej „Rocha” i BCh.
W jej mieszkaniu przy ul. Pięknej 12 mieścił się przejściowo punkt rozdziału prasy. 31 maja 1944 r. aresztowana w pociągu na trasie Warszawa – Skierniewice z walizką prasy, do której przyznała się, żeby nie narazić współpasażerów. Więziona i przesłuchiwana w Skierniewicach, Łowiczu, potem osadzona na Pawiaku, torturowana w czasie śledztwa w al. Szucha, niczego nie ujawniła. 27 czerwca 1944 r. rozstrzelana w ruinach getta.
Wanda Józefa Maria Kirchmajer
(1901-1944) ps Wanda
Ur. 9 października 1901 w Majdanie Górnym, pow. nadwóriański. Maturę uzyskała w IV Państwowym Gimnazjum w Krakowie, w 1928 r. Ukończyła Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego jako inż. agronom.
Od wiosny 1940r. czynna w Tajnej Organizacji Wojskowej (TOW), była zastępcą kierownika Wydziału Łączności Komendy Głównej, utrzymywała łączność z Krakowem i Lublinem. Po scaleniu TOW z AK w marcu 1943 r. pracowała w sztabie Kierownictwa Dywersji Okręgu Warszawskiego AK.
Aresztowana 7 marca 1944 r. na pl. Unii Lubelskiej. Podejrzewana przez gestapo o kolportowanie prasy podziemnej. Torturowana w czasie badań w al. Szucha, nie ujawniła żadnych tajemnic. Nie mogąc znieść dalszych tortur poprosiła o truciznę. Rozstrzelana w ruinach getta 29 marca 1944 r.
Odznaczona Krzyżem Walecznych i pośmiertnie Orderem Virtuti Militari.
Władysław Tadeusz Klimowicz
(1910 – 1943) ps. Tama
Ur. 3 lipca 1910 r. we Lwowie.
Oficer rezerwy, w czasie kampanii wrześniowej w 1939 r. p.o. komendanta składnicy saperskiej w Lublinie.
Ewakuował się do Rumunii, gdzie został internowany. Uciekł stamtąd do Francji, gdzie służył w Wojsku Polskim, następnie po ewakuacji do Wielkiej Brytanii w 1 Brygadzie Strzelców, 5 Brygadzie Kadrowej Strzelców i w 1 Samodzielnej Brygadzie Spadochronowej. Po przeszkoleniu w zakresie dywersji, został 24 sierpnia 1942 r. zaprzysiężony jako cichociemny. W nocy na 1 października 1942 r. zrzucony w kraju. Przydzielony do Kierownictwa Dywersji Okręgu Śląsk Armii Krajowej
W styczniu 1943 r. aresztowany w zasadzce przy ul. Zimorowicza w Warszawie, tuż przed wyjazdem na Śląsk. Otruł się w areszcie gestapo w al. Szucha wkrótce po aresztowaniu.
Odznaczony Krzyżem Walecznych (czterokrotnie).
Antoni Kocjan (1902 – 1944)
Ur. 12 sierpnia 1902 we wsi Skalskie k. Olkusza. W 1923 r. ukończył gimnazjum w Olkuszu, następnie studiował na Wydziale Elektrycznym Politechniki Warszawskiej. Pilot sportowy w Aeroklubie Warszawskim, w 1929 r. wraz z F. Żwirko uzyskał dla Polski pierwszy zatwierdzony międzynarodowy rekord świata (4004m wysokości). Po studiach pracował jako konstruktor w warszawskich Doświadczalnych Zakładach Lotniczych, a od połowy 1932 r. był współwłaścicielem i kierownikiem Warsztatów Szybowcowych na Polu Mokotowskim, które otrzymały szereg zleceń od władz wojskowych.
 |
| Legitymacja studencka Antoniego Kocjana 1923/1924 Muzeum Politechniki Warszawskiej |
Samodzielnie zbudował prototypy 11 szybowców, 3 motoszybowce i ślizgowiec wodny. Przed II wojną światową w Bułgarii, Estonii, Finlandii i Palestynie rozpoczęto seryjną produkcję szybowców jego konstrukcji.
W czasie okupacji niemieckiej od 1940 r. czynny w konspiracyjnym Związku Walki Zbrojnej (ZWZ)
19 września 1940 r. aresztowany i do lipca 1941 r. więziony w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu.
Po zwolnieniu powrócił do pracy konspiracyjnej przy produkcji broni i materiałów wybuchowych dla ZWZ. Wkrótce też zaczął pracować jako kierownik referatu przemysłu lotniczego w Biurze Studiów II Oddziału Komendy Głównej ZWZ-AK i zorganizował własną siatkę wywiadowczą przekazującą informacje dotyczące tej gałęzi. Dzięki niej na wiosnę 1943 r. wpadł na ślad przygotowań do produkcji samolotów bezzałogowych V-1 w Peenemünde, a w listopadzie 1942 r. udało mu się zlokalizować w okolicach Mielca niemiecki ośrodek doświadczalny pocisków rakietowych V-2.
Od 1942 r. w jego warsztatach utworzono drukarnię Tajnych Wojskowych Zakładów Wydawniczych. Dekonspiracja tej drukarni stała się przyczyną jego aresztowania przez gestapo 1 stycznia 1944 r. Osadzony na Pawiaku, torturowany w czasie przesłuchać w al. Szucha, przyznał się do udziału w produkcji granatów, ale nikogo nie obciążył. Zmarł 18 lipca 1944 r. w wyniku obrażeń doznanych w czasie śledztwa, na oddziale VII Pawiaka.
 |
| Pokaz polskiego bombowca „Łoś” w Belgradzie 18 czerwca 1938 r. |
 |
| Wyrzutnia niemieckich rakiet V-2 zidentyfikowana w listopadzie 1943 przez Antoniego Kocjana w miejscowości Blizna – Pustków koło Mielca |
Alfred Kojer (1913–1943)
ps. Myszkowski, Doktor, Kruk, Fred
Ur. 10 września 1913 r. w Przasnyszu. Ukończył Gimnazjum im. M. Reja Zboru Ewangelicko-Augsburskiego. Od 1931 r. studiował medycynę na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Dyplom lekarski uzyskał w Warszawie przed wybuchem wojny.
Po zajęciu Ziem Wschodnich przez Armię Czerwoną został aresztowany w Wilnie i przekazany Niemcom, którzy zesłali go do obozu pracy. Zwolniony w związku z zaawansowaną gruźlicą, zamieszkał w Warszawie. W stopniu porucznika wstąpił do organizacji dywersyjno-sabotażowej „Wachlarz” Oddziału II Komendy Głównej AK
Aresztowany 7 kwietnia 1943 r. przez gestapo w grupie oficerów w kościele św. Floriana na Pradze, w czasie mszy za duszę rozstrzelanego przez Niemców oficera AK – Wilhelma Baranowskiego. Osadzony na Pawiaku, w czasie przesłuchać w al. Szucha połamano mu kości, tak że musiano go zanieść na noszach do szpitala więziennego. 7 maja 1943 r. wyniesiony na noszach i rozstrzelany w ruinach getta.
Elżbieta Korompay
(1921 – 1943), ps. Grażyna
Ur. 8 lipca 1921 r. w Przemyślu. Uczennica liceum s. nazaretanek w Warszawie, od 1935 r. harcerka 11 Drużyny Chorągwi Warszawskiej Organizacji Harcerek. Po zdaniu matury na tajnych kompletach, rozpoczęła konspiracyjne studia medyczne prowadzone w Prywatnej Szkole Zawodowej Personelu Sanitarnego dr J. Zaorskiego w Warszawie.
Od 1941r. w oddziale Informacyjno-Wywiadowczym Komendy Głównej ZWZ-AK, początkowo łączniczka jego szefa, ppłk. M.Drobika, następnie w Wydziale Bezpieczeństwa i Kontrwywiadu.
9 stycznia 1943 r. aresztowana w lokalu konspiracyjnym, w którym znajdowały się kompromitujące materiały. Osadzono ją w izolatce na Pawiaku, była skuta kajdanami.
W nocy na 12 stycznia aresztowano jej matkę, Mieczysławę, również łączniczkę oddziału Informacyjno-Wywiadowczego Komendy Głównej AK.
Gestapo oprowadzało ją w asyście funkcjonariuszy w cywilu po warszawskich kawiarniach, ale potrafiła swoim zachowaniem ostrzec zagrożonych. Torturowana w czasie przesłuchać w al. Szucha, niczego nie ujawniła. Zakatowana 12 stycznia 1943 r. podczas przesłuchania, w obecności matki.
Odznaczona pośmiertnie Srebrnym Krzyżem Zasługi i Orderem Virtuti Militari.
Matkę wywieziono do obozu w Oświęcimiu, gdzie zmarła 29 stycznia 1944r.
 |
| Mieczysława Korompay |
Anna Krajewska
(ok. 1904 – 1944), s. Hanka
Ur. w Krakowie. Znana jest tylko pod przybranym nazwiskiem (wg niektórych relacji nazywała się Halina Bogacka).
Od jesieni 1940 r. pracowała w kontrwywiadzie Okręgu ZWZ-AK Kraków, m.in. 11 czerwca 1941 r. brała udział w akcji uprowadzenia ze szpitala św. Łazarza w Krakowie działacza Polskiej Partii Socjalistycznej T. Orzelskiego. Jesienią 1942 r. przeniesiona do Warszawy, objęła tam funkcję kierowniczki łączności terenowej sieci wywiadu ofensywnego Komendy Głównej AK.
Na skutek zdrady aresztowana 14 grudnia 1943r. wraz z szefem mjr. O. Pawłowiczem. Osadzona na Pawiaku, sześciokrotnie wożona na przesłuchania w al. Szucha, bestialsko pobita. Przez kilka miesięcy leżała na brzuchu nie mogąc się poruszać. Niczego nie ujawniła. 29 marca 1944 r. wyniesiona na noszach na egzekucję, rozstrzelana w ruinach getta.
Odznaczona pośmiertnie Orderem Virtuti Militari.
Elżbieta Krajewska
(1923-1944), ps. Litka
Ur. 27 stycznia 1923 r. w Skoraczewie, pow. Jarociński. W październiku 1939 r. wysiedlona z całą rodziną z Wielkopolski, zamieszkała w Warszawie. W 1942 r. zdała maturę na tajnych kompletach w liceum Z. Kurmanowej. Miała duże zdolności malarskie, rzeźbiarskie i literackie. W konspiracji działała w Szarych Szeregach, a także w komórce „N” (dywersja, propaganda antyniemiecka) Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK.
6 czerwca 1943 r. aresztowana w czasie podrzucania ulotek na terenie wojskowym przy ul. Wiśniowej. Podczas rewizji w jej mieszkaniu znaleziono stos kopert adresowanych do Niemców ręką jej nieobecnej wtedy siostry. Wzięła cała winę na siebie. Przewieziona w al. Szucha, przez dwie doby przesłuchiwana i torturowana przez gestapowców. Nieprzytomna przewieziona do szpitala więziennego na Pawiaku. Po kilku dniach ponownie przesłuchiwana w al. Szucha i poddana wyrafinowanym torturom, następnie zamknięta w izolatce na Pawiaku.
Przesłała na wolność napisany na bibułce tekst modlitwy „Droga krzyżowa Polaków w więzieniach i obozach”, który został konspiracyjnie wydany w formie broszury w 1943 r. w Warszawie.
5 października 1943 r. wywieziona do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, gdzie zmarła 14 stycznia 1944 r. na tyfus.
Iwona Krugłowska
z d. Rosen (1908 – 1944) ps. Iwa
Ukończyła wojskowy kurs telegrafistek (tzw. juzistek) w Zegrzu k. Warszawy. Pracowała przy obsłudze telegrafu w Toruniu, następnie na Poczcie Głównej w Warszawie. Od listopada 1939 r. była zatrudniona w Oddziale Finansowo-Gospodarczym Dowództwa Głównego SZP, potem w Biurze Finansów i Kontroli Komendy Głównej ZWZ-AK. Uczestniczyła w przyjmowaniu i rozprowadzaniu zrzutów pieniędzy, broni oraz korespondencji.
Oficjalnie zatrudniona jako pomoc w „Barze pod bokiem” przy ul Daniłowiczowskiej 2, który był przykrywką dla działalności konspiracyjnej. Po aresztowaniu właściciele baru lokal konspiracyjny przeniesiono do jej mieszkania przy ul Piusa XI 30 (ob. Piękna)
18 maja 1944 r., w wyniku zdrady łączniczki, aresztowana w swoim mieszkaniu wraz z całą rodziną: matką Haliną Sawicką, ojczymem Lechem i siostrą przyrodnią Joanną Sawicką. Uwięziona na Pawiaku, torturowana w czasie śledztwa w al. Szucha., m.in. Duszona maską przeciwgazową, niczego nie ujawniła. Wyniesiona z Serbii na noszach na egzekucję, ok 15 lipca 1944 r. rozstrzelana w ruinach getta.
Odznaczona pośmiertnie Krzyżem Walecznych.
Gryps Iwony Krugłowskiej, napisany na Pawiaku 27 maja 1943 r.
27.V43”
Mieczysław Zygmunt Kudelski
(1899 – 1943) ps. Wiktor
Ur. 28 września 1899 r. w Warszawie. Do 1915 r. uczęszczał do II Gimnazjum rosyjskiego w Warszawie. W 1919 r. eksternistycznie ukończył klasę 6 w Gimnazjum J. Kołodziejczyka.
Od listopada 1918 r. ochotniczo służył w artylerii Wojska Polskiego, uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej.
W styczniu 1928 r. zatrudniony w Zarządzie m.st. Warszawy, pracował przy zarządzaniu schroniskami miejskimi.
W czasie kampanii wrześniowej w 1939 r., w stopniu porucznika, dowódca baterii 9 pułku artylerii lekkiej (pal), następnie oficer w 4 pal. W końcowej fazie wojny dostał się do niewoli niemieckiej, z której 11 listopada zbiegł. Od listopada 1939 r. w SZP-ZWZ, współorganizator, następnie szef sztabu utworzonej w maju 1942 r. Organizacji Akcji Specjalnych „Osa”, podporządkowanej bezpośrednio Komendantowi AK.
W lutym 1943 r. przeniesiono go do Oddziałów Dyspozycyjnych Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej AK „Kosa”.
Po aresztowaniu 5 czerwca 1943 r. kilkudziesięciu żołnierzy „Kosy” w kościele św. Aleksandra, usiłował odtworzyć oddział, ale został aresztowany 12 lipca 1943 r. przez gestapo. Wkrótce po aresztowaniu zamordowany podczas badań w al. Szucha.
Odznaczony Krzyżem Walecznych (ok. 1922 r.)
Janusz Kusociński
(1907 – 1940), przydomek Kusy
Ur 15 stycznia 1907 r. w Warszawie. W 1928 r. ukończył Państwową Średnią Szkołę Ogrodniczą „Pomolog” w Warszawie, następnie pracował jako ogrodnik w parku Łazienkowskim.
Już od czasów szkolnych interesował się sportem i grą w piłkę nożną. Należał do klubów robotniczych „Ożarowianka” i „Ruch”. Właściwą karierę sportową rozpoczął dopiero w 1925 r., jako członek Robotniczego Klubu Sportowego „Sarmata”. W 1927 r. jako reprezentant tego klubu odniósł sukcesy w biegach średnich na igrzyskach robotniczych w Pradze. Od 1928 r. w Klubie Sportowym „Warszawianka”. W 1928 r. uzyskał tytuł mistrza Polski w biegu na 5000 m.
 |
| Janusz Kusociński – zdobywca złotego medalu w biegu na 1000 m na olimpiadzie w Los Angeles, 1932 r. |
Na igrzyskach olimpijskich w 1932 r. w Los Angeles zdobył złoty medal w biegu na 1000 m. W 1932 r. ustanowił również rekordy świata w biegach na 3000 m. i 4 mile angielskie. W 1934 r. zdobył tytuł wicemistrza Europy w biegu na 5000 m. Od 1935 r. studiował w Centralnym Instytucie Wychowania Fizycznego w Warszawie. W latach 1938 – 1939 r. uzyskał szczytową formę sportową i pobił rekordy Polski w biegach na 1500 m. i 3 mile angielskie. W okresie całej kariery sportowej ustanowił na różnych dystansach 19 rekordów Polski.
W kampanii wrześniowej w 1939 r. służył jako ochotnik w kompanii karabinów maszynowych II batalionu 360 Pułku Piechoty i był dwukrotnie ranny w obronie Warszawy. W okresie okupacji niemieckiej pracował jako kelner w gospodzie sportowej „Pod Kogutem” przy ul. Jasnej w Warszawie
Członek organizacji wojskowej „Wilki”
Przewieziony na Pawiak, rozstrzelany 21 czerwca 1940 r. w Palmirach.
Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi.
 |
| Pożegnanie polskiej kadry olimpijskiej na dworcu w Warszawie przed wyjazdem na igrzyska olimpijskie do Los Angeles, 1932 r. |
Franciszek Kwieciński (1884-1942)
ps. Frankowski, Karwat
ps. Frankowski, Karwat
Ur. 13 września 1884 r. w Głuszynie k. Nieszawy. Uczył się w gimnazjum w Warszawie, którego nie ukończył. Był właścicielem firmy przewozowej. Od połowy 1915 r. w Moskwie, gdzie działał m.in. w agendach Centralnego Komitetu Obywatelskiego. Od 1919 r. Działacz Narodowego Związku Robotniczego (NZR), członek Głównego Komitetu Wykonawczego, następnie w 1920 r. przeszedł wraz z całym NZR do nowo powstałej Narodowej Partii Robotniczej. Od końca 1923 r. prezes organizacji NPR w Warszawie. W latach 1928 – 1937 członek Rady Naczelnej, a 1933 – 1937 wchodził również do Centralnego Komitetu Wykonawczego partii. Od 1937 r. Członek Rady Naczelnej i Zarządu Głównego powstałego wtedy Stronnictwa Pracy (SP). W październiku 1939 r. podjął działalność w tajnym SP. Od 1940 r. jego prezes i jednocześnie reprezentant SP w Politycznym Komitecie Porozumiewawczym.
Aresztowany 19 stycznia 1942 r. w wyniku denuncjacji konfidenta gestapo. Osadzony na Pawiaku, od marca 1943 r. przebywał tam w celi izolacyjnej na Oddziale I. Przechodził ciężkie przesłuchania w al. Szucha, po zwolnieniu z izolacji leczył się w szpitalu więziennym. 28 maja 1942 r. rozstrzelany wraz z córką Zofią w lasach k. Magdalenki.
Stefan Lewandowski
(1901 – 1942)
Ur. 19 lutego 1901 r. Uczył się w Gimnazjum Państwowym im. Piotra Skargi w Pułtusku, potem studiował w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Od lat 30-tych wicedyrektor Powszechnego Banku Związkowego w Warszawie. W październiku 1939 r. wstąpił do SZP-ZWZ. Redaktor Biuletynu Informacyjnego Agencja Radiowa „AR”.
Otrzymywał listy od kolegi ze Szwajcarii, co wzbudziło podejrzenia gestapo 27 stycznia 1942 r. został aresztowany w pracy, po rewizji w czasie której znaleziono „Biuletyn Informacyjny”. W jego mieszkaniu przy ul. Poznańskiej 38 Niemcy znaleźli maszynę i szapirograf. Wraz z żoną Wandą, która była również zaangażowana w redagowanie i kolportaż „Biuletynu”, zatrzymano też kilku współpracowników pisma. Przewieziony w al. Szucha, był przesłuchiwany i okrutnie bity do rana, w obecności żony. Następnego dnia osadzony na Pawiaku, wielokrotnie katowany w czasie 4-miesięcznego śledztwa. W nocy na 28 maja 1942 r. rozstrzelany w masowej egzekucji w lasach Sękocińskich k. Magdalenki.
Żona została zesłana do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, zdołała przeżyć.
 |
| List do dzieci, wysłany przez Wandę Lewandowską z Pawiaka, 1942 r. |
Izabela Jadwiga Łopuska
(1908 – 1944), ps. Maria, Dr Marta
Ur. 25 maja 1908 r. w Warszawie. W 1927 r. ukończyła gimnazjum K. Hoffmanowej, a w 1933 r. Wydział Lekarski Uniwersytetu Warszawskiego (UW). Następnie pracowała w Szpitalu Dzieciątka Jezus i Szpitalu św. Ducha. Od zimy 1939 r. w konspiracji, m.in. prowadziła zajęcia ze studentami medycyny UW i Uniwersytetu Ziem Zachodnich.
Poszukiwana w 1940 r. przez gestapo przeszła do konspiracyjnej pracy wojskowej w służbie kurierskiej (wyjeżdżała kilkakrotnie na Węgry i do Poznania), wywiadowczej i sabotażowej SZP-ZWZ-AK.
W lipcu 1940 r. wyjechała dobrowolnie na roboty do Niemiec z zadaniem organizowania sabotażu gospodarczego. W drodze powrotnej aresztowana, przez 4 miesiące przebywała w więzieniu przy ul. Sterlinga w Łodzi, skąd wydostała się w nieznanych okolicznościach. Od 1943 r. kierowała główną kasą Biura Finansów i Kontroli Komendy Głównej AK. 15 maja 1944 r. aresztowano ją w Warszawie z dokumentami na nazwisko Marta Schultz. Przewieziona do gestapo w al. Szucha, torturowana podczas śledztwa, połknęła truciznę, ale została odratowana w szpitalu więziennym na Pawiaku. Ponownie przewieziona na Szucha, nie ujawniła niczego poza swoim nazwiskiem. Rozstrzelana w nocy na 26 lipca 1944 r. w ruinach getta.
Odznaczona Krzyżem Zasługi, Krzyżem Walecznych i pośmiertnie Orderem Virtuti Militari
Alicja Mackiewiczowa z d. Jakubowicz
(1899 – 1942)
Ur. 12 sierpnia 1899 r. w Warszawie. Urzędniczka, żołnierz ZWZ-AK, członek PPS.
Zatrzymana 7 czerwca 1942 r. przez policję niemiecką, gdy wraz z 19-letnią córką Marią Franciszką („Masią”) przenosiły walizkę z radiowym aparatem nadawczo-odbiorczym. Obie osadzono w celach izolacyjnych na oddziale IV w męskiej części Pawiaka. Poddano je bestialskim torturom na Szucha, ale niczego nie ujawniły.
Alicja bojąc się, że nie wytrzyma dalszych tortur, popełniła samobójstwo, wieszając się w celi „Masia” próbowała się otruć, ale została odratowana w szpitalu więziennym i poddana kolejnym przesłuchaniom. 17 stycznia 1943 r. wywieziona na Majdanek, zdołała przeżyć.
 |
| Maria Mackiewicza „Masia” |
Helena Mężyńska z d. Jeske-Choińska
(1908 – 1944),ps. Bogna 49, Grażyna
Ur. 15 marca 1908 r. w Warszawie. W 1931 r. ukończyła filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim. Pracowała jako polonistka w szkołach średnich, przed wybuchem wojny była nauczycielką w Gdyni.
Od sierpnia 1941 r. została łączniczką, potem szyfrantką w Oddziale Łączności Konspiracyjnej Komendy Głównej AK, wraz z mężem Kazimierzem, dr filologii polskiej, prowadziła też archiwum tego oddziału. Porucznik AK.
Aresztowana 6 lipca 1944 r. W „kotle” w lokalu konspiracyjnym przy ul. Foksal. Miała przy sobie zaszyfrowaną pocztę. Torturowana podczas badań w al. Szucha, wzięła całą winę na siebie, niczego nie ujawniając. Wyniesiona na noszach na egzekucję, rozstrzelana 26 lipca 1944 r. w ruinach getta.
Pośmiertnie odznaczona Krzyżem Walecznych i Orderem Virtuti Militari.
Halina Nieniewska
(1890 – 1942) ps. Irena Konarska, Iza
Ur. w Warszawie. Uczestniczka strajku szkolnego w 1905 r. Szkołę średnią ukończyła w Szwajcarii, potem studiowała romanistykę, filozofię i historię na uniwersytecie w Lozannie. Po powrocie do kraju w 1913 r. brała udział w zorganizowaniu Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego, przy Związku Walki Czynnej w Krakowie. Od 1920 r. pracowała jako nauczycielka francuskiego w gimnazjach i w Państwowym Instytucie Nauczycielskim w Warszawie. W latach 1928 – 1938 wizytatorka Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.
Od jesieni 1939 r. w konspiracji, członek podziemnego Stronnictwa Demokratycznego. Brała też udział w tajnym nauczaniu w Warszawie. Od 1941 r. kierowniczka komórki „IKO” Komendy Głównej ZWZ-AK, utrzymującej z obozami jenieckimi i robotnikami przymusowymi w Niemczech.
Aresztowana po raz pierwszy 17 lipca 1940 r. wraz z grupą nauczycieli i uczniów w czasie tajnej matury w Liceum im. Królowej Jadwigi. Zwolniona po 2 tygodniach. Nie zaniechała działalności konspiracyjnej, ale prowadziła też komórkę „Import”, punkt odbioru poczty i pieniędzy dla kurierów z zagranicy. Powtórnie aresztowana 28 stycznia 1942 r. w mieszkaniu przy ul. 6 sierpnia 58, podczas spotkania z jednym z korespondentów „IKO”, który okazał się być konfidentem. Osadzona na Pawiaku, torturowana podczas przesłuchań w al. Szucha, niczego nie ujawniła, a wobec przedstawionych dowodów całą winę wzięła na siebie. 22 maja 1941 r. zamordowana podczas przesłuchania. Jej zmasakrowane zwłoki przewieziono do kostnicy przy ul. Oczki, gdzie zostały rozpoznane. Gestapo, oficjalnie, jako przyczynę śmierci podało chorobę serca. Ciała nie wydano rodzinie.
Odznaczona Krzyżem Walecznych i Orderem Virtuti Militari
Wanda Nowicka z d. Mech
(1909 – 1943),
ps. Barbara, Irena, Karusia, Róża, Zofia
Ur. w Kijowie. Romanistka, studiowała w Paryżu, śpiewaczka, m.in. występowała w radio.
Od marca 1940 r. w konspiracji. Kierowała łącznością, zaopatrzeniem i transportem w samodzielnym oddziale dywersji i sabotażu Związku Odwetu Komendy Głównej ZWZ-AK. Następnie na takim samym stanowisku w Wydziale Saperów Oddziału Operacyjnego Komendy Głównej AK.
Aresztowana 26 listopada 1943 r. pod nazwiskiem Irena Lewandowska w bramie domu na Żoliborzu, w którym mieszkała. Przywieziona na Pawiak, zdołała wysłać gryps. Przesłuchiwana w al. Szucha, torturowana, niczego nie ujawniła. Zamordowana tam podczas badań w grudniu 1943 r.
Odznaczona pośmiertnie Orderem Virtuti Militari
Wiesław Olkiewicz
(1920 – 1944), ps. Pajączek
Harcerz Szarych Szeregów, od sierpnia 1943 r. Żołnierz Oddziału do Zadań Specjalnych „Parasol” Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej.
22 czerwca 1944 r. aresztowany. Zamordowany podczas przesłuchań w al. Szucha.
Wanda Ossowska
(1912 – 2001), ps. Wanda
Ur. 12 kwietnia 1912 r. w majątku Kunice, pow. Opoczyński. Od 1926 r. mieszkała w Warszawie, gdzie ukończyła gimnazjum Z. Wołowskiej i pomaturalną Szkołę Pielęgniarską PSK. Od 1936 r. pracowała, jako przełożona pielęgniarek w Sanatorium PCK we Lwowie.
W czasie kampanii wrześniowej w 1939 r. ochotniczo zgłosiła się do wojskowej służby sanitarnej. Przydzielona do 604 Szpitala Wojskowego we Lwowie. Od października 1939 r. w SZP-ZWZ.
W 1940 r. wysłana przez dowództwo lwowskiego ZWZ do Warszawy z zadaniem nawiązania łączności. W drodze powrotnej aresztowana przez NKWD po nielegalnym przekroczeniu granicy Generalnego Gubernatorstwa. Osadzona w więzieniu w Rawie Ruskiej, potem w Brygidkach i na Zamarstynowie we Lwowie. Uwolniona przez ludność cywilną 22 czerwca 1941 r., po ucieczce strażników sowieckich.
W lipcu 1941 r. skierowana ponownie jako łączniczka do Warszawy. Pozostała tam, pracując w komórce „Stragan” wywiadu ofensywnego ZWZ. W nocy na 27 sierpnia 1942 r. aresztowana przez gestapo z obciążającymi ją dokumentami. Osadzona na Pawiaku i po ciężkim śledztwie w al. Szucha, dokąd była 57 razy dowożona na przesłuchania, 17 stycznia 1943 r. wywieziona do obozu koncentracyjnego na Majdanku z wyrokiem 2 lat obozu i karą śmierci.
Ewakuowana 14 kwietnia 1944 r. do Oświęcimia, na dzień przed wykonaniem wyroku w styczniu 1945 r. wywieziona do KL Ravensbrück, a w marcu 1945 r. do Neustadt – Gleve w Meklemburgii, gdzie 2 maja 1945 r. została uwolniona.
Po powrocie do kraju związana z konspiracją, a w październiku 1945 r. aresztowana na parę tygodni przez UB.
Od lutego 1946 r. do przejścia na emerytuję w 1986 r. pracowała w Klinice Ortopedycznej prof. A. Grucy na Wydziale Lekarskim na Uniwersytecie Warszawskim, od 1950r. na ortopedii w Akademii Medycznej w Warszawie.
Autorka wspomnień „Przeżyłam… Lwów – Warszawa 1939 – 1946” (w. 1990r.), obejmujących również jej pobyt na Pawiaku.
Zmarła 2 maja 2001r. W Warszawie
 |
| Wanda Ossowska podczas audiencji u papieża Jana Pawła II |
Stanisław Piasecki
(1900 – 1941), ps. Janicki, Stop, Arenariusz, Staszek
Ur. 15 grudnia 1900 r. we Lwowie. W 1917 r. uzyskał maturę w Zakopanem. Od 1917 r.studiował architekturę w Szkole Politechnicznej we Lwowie, następnie na Wydziale Prawno-Ekonomicznym Uniwersytetu Poznańskiego, który ukończył w 1925 r.
Działacz ruchu narodowego. Od 1921 r. czynny w organizacji Młodzież Wszechpolska. Od 1926r. w Obozie Wielkiej Polski. W latach 1927 – 1935 związany z dziennikiem „ABC”, jako krytyk literatury, teatru, muzyki i malarstwa. Od 1931 r. kierował samodzielnym dodatkiem literacko-artystycznym tego pisma. Po 1934 r. pozostawał poza strukturami narodowej demokracji, ale zbliżył się do linii politycznej Obozu Narodowo – Radykalnego. W 1935 r. założył własny tygodnik literacko – artystyczny „Prosto z Mostu” i był jego redaktorem naczelnym aż do września 1939 r.. Pismo stało się wkrótce ważnym ośrodkiem skupiającym publicystów, pisarzy i polityków różnych odcieni politycznych.
Podczas okupacji niemieckiej w październiku 1939 r. wstąpił do konspiracyjnego Stronnictwa Narodowego (SN) i został powołany do jego Zarządu Głównego i do Komendy Głównej (KG) organizacji wojskowej SN, która później przyjęła nazwę Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW). Jednocześnie kierownik wydziału propagandy ZG SN i KG NOW, od końca 1939 r. redaktor naczelny centralnego organu SN i NOW tygodnika „Walka”.
4 grudnia 1940 r. aresztowany przez gestapo w Warszawie. Do 13 grudnia 1940 r. więziony w siedzibie gestapo w al. Szucha. Następnie osadzony na Pawiaku, skąd był wielokrotnie przewożony w al. Szucha i poddawany torturom podczas przesłuchań. 12 czerwca 1941 r. rozstrzelany w Palmirach.
Radomiła Zofia Piątkowska,
z d. Śląska (1920 – 1942), ps. Misia
Ur. 22 sierpnia 1920 r. w Warszawie. W 1937.r. uzyskała maturę w Gimnazjum im. Królowej Jadwigi w Siedlcach, następnie studiowała na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego i w Wyższej Szkole Dziennikarskiej.
Na początku okupacji pracowała w Archiwum Miejskim w Arsenale i prowadziła tajne nauczanie w Gimnazjum im. J. Słowackiego. Od 1940 r. współpracowała z wywiadem SZP-WZW. Od 1942 r. w organizacji dywersyjno-sabotażowej „Wachlarz” Komendy Głównej AK. Była łączniczką dowódcy trójkąta „B”, pomiędzy Wilnem i Mińskiem Litewskim.
Aresztowana 6 października 1942 r. w Warszawie, przesłuchiwana i torturowana w al. Szucha.8 października 1942 r. została powieszona na Pawiaku przez zastępcę komendanta więzienia F. Bürkla.
Jej nazwisko znajduje się na tablicy pamiątkowej w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego.
Jan Piekałkiewicz
(1892 – 1943), ps. Juliański, Wernic, Wiktor, Wrocławski
Ur. 19 września 1892 r. w Kursku. Ukończył gimnazjum w Petersburgu, a w 1914 r. studia na Wydziale Ekonomicznym miejscowej politechniki. 1915 – 1918 pracował w rosyjskiej służbie statystycznej. Po powrocie do kraju, w 1918 r. osiadł w majątku rodzinnym Woskrzenice k. Białej Podlaskiej. W 1920 r. ochotnik w Wojsku Polskim.
W okresie międzywojennym należał do najwybitniejszych statystyków polskich. W latach 1920 – 1929 pracował w GUS. Od 1923 r. naczelnik Wydziału Statystyki Finansów i Samorządu. W 1924 r. uzyskał doktorat na Uniwersytecie Poznańskim. A od 1925 r. kierownik katedry statystyki w Szkole Nauk Politycznych w Warszawie. Od 1929 r, prowadził również wykłady w Wyższej Szkole Handlowej (od. 1933 r. SGH). Od 1926 r. czynny w Polskim Stronnictwie Ludowym „Piast”, od zjednoczenia ruchu ludowego w 1931 r. w Stronnictwie Ludowym, w 1935 r. wszedł do Sądu Partyjnego, a w 1938 r. do Rady Naczelnej Stronnictwa.
W okresie okupacji niemieckiej od wiosny 1940 r. przewodniczący Komisji Polityki Gospodarczej działającej w ramach Głównej Komisji Programowej Centralnego Kierownictwa Ruchu Ludowego krypt. „Roch”.
Od 27 sierpnia 1941 r. zastępca delegata rządu Rzeczpospolitej Polskiej na Kraj, od 17 września 1942 r. delegat rządu. 19 lutego 1943 r. aresztowany w Warszawie i uwięziony w siedzibie gestapo w al. Szucha. Przez 2,5 miesiąca przebywał w ścisłej izolacji i poddany był wyjątkowo ciężkiemu, połączonemu z torturami śledztwu. 28 marca 1943 r. przewieziony na Pawiak i osadzony w celi izolacyjnej. Zmarł tam 19 lub 21 czerwca 1943 r. w wyniku obrażeń doznanych w czasie śledztwa.
Odznaczony pośmiertnie Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami i Orderem Orła Białego (1995 r.)
 |
Jan Piekałkiewicz
w towarzystwie kuzynki
Marii Tołłoczko. Warszawa 1942 r.
|
 |
| Jan Piekałkiewicz z rodziną. Poznań 1928 r. |
Kazimierz Pigułowski
(1907 – 1942), ps. Cezary, Młot
Ur. 3 marca 1907 r. w Warszawie. Maturę uzyskał w Gimnazjum K. Nawrockiego w 1925 r., następnie studiował na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, gdzie w 1936 r. uzyskał dyplom. Pracował w pracowni Wola w Wydziale Planowania Miasta Zarządu Miejskiego m.st. Warszawy.
Od listopada 1939 r. w organizacji Polska Niepodległa (PN). W styczniu 1941 r. został komendantem Okręgu I Warszawa – Miasto. Zorganizował ucieczkę komendanta głównego PN z Pawiaka.
5 czerwca 1942 r. aresztowany w łapance na rogu al. Jerozolimskich i Nowego Światu (wg innej wersji na wiadukcie mostu Poniatowskiego) z obciążającymi materiałami. Przewieziony w al. Szucha, gdzie został skatowany w czasie badań. 13 czerwca 1942 r. osadzony na Pawiaku, przebywał w izbie chorych, ale wtedy wzięty ponownie na przesłuchanie na noszach, został pobity do tego stopnia, że pośladki odpadły mu od kości, miał połamane ręce i wybite oko. W skutek licznych obrażeń zmarł 22 czerwca 1942 r. na Pawiaku.
Jego ojciec Antoni aresztowany tego samego dnia, zginął 2 października w obozie w Oświęcimiu.
 |
| Świadectwo pierwszego egzaminu dyplomowego Kazimierza Pigułowskiego na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, 22 marca 1928 r. |
Janusz Franciszek Przeździecki
(1912 – 1943), ps.Prawdzic, Pełka, Prus, Roch
Ur. 2 kwietnia 1912 r. w Leśmierzu, pow. Łęczycki. W 1931 r. uzyskał maturę w Państwowym Gimnazjum Męskim w Bielsko-Białej, następnie był słuchaczem Szkoły Podchorążych Marynarki Wojennej i od 1932 r. Szkoły Podchorążych Artylerii w Toruniu.
Po jej ukończeniu w 1934 r. mianowany podporucznikiem, służył w 14 Pułku Artylerii Konnej w Poznaniu. W 1938 r. mianowany porucznikiem i przeniesiony do 13 dywizjony artylerii konnej w Kamionce Strumiłowskiej.
W czasie kampanii wrześniowej w 1939 r. brał udział wraz ze swoim dywizjonem w działaniach w składzie Kresowej Brygady Kawalerii, a po jej rozproszeniu w walkach w południowej Lubelszczyźnie
Od października 1939 r. w Tajnej Armii Polskiej (TAP), wiosną 1940 r. został dowódcą kompanii szkieletowej w dzielnicy Mokotów. Po scaleniu TAP z ZWZ w październiku – listopadzie 1941 r. wszedł do ścisłego sztabu organizacji dywersyjno – sabotażowej „Wachlarz” Komendy Głównej AK, gdzie był m.in. Kwatermistrzem i od września 1942 r. Szefem komórki legalizacji. Po rozwiązaniu „Wachlarza” w marcu 1942 r., pozostawał bez przydziału.
22 czerwca 1942 r. aresztowany i poddany śledztwu w al. Szucha. 26 czerwca 1943 r. w czasie przesłuchania podał szereg fałszywych i nieaktualnych adresów, a gdy potem zarządzono przerwę, wykorzystał nieuwagę gestapowców i popełnił samobójstwo zażywając truciznę.
Joachim Feliks Przymuszyński
(1915 – 1944), przybr.nazw. Feliks Dulęba, Erik Schultz
Ur. 24 maja 1915 w Bremie. Pracownik wywiadu Komendy Głównej AK, jako łącznik wyjeżdżał m.in. do Gdańska, Gdyni, Szczecina, Berlina i Bremy.
W wyniku zdrady łącznika aresztowany wraz z żoną Heleną 6 lipca 1944 r. w swoim mieszkaniu przy ul. Chmielnej 72. Przywieziony w al. Szucha, poddany nieludzkim torturom, zamordowany w czasie przesłuchania.
Jego żonę więziono na Pawiaku do jego zburzenia 21 lipca 1944r. Zbiega w czasie ewakuacji z Warszawy.
 |
| Helena Przymuszyńska |
Marian Przysiecki
(1903 – 1943), przybr. Nazw. Marian Ryszard Nowiński
Ur. 13 kwietnia 1903 r. w Wilnie. Z zawodu buchalter, mieszkał przy ul. Jagiellońskiej w Warszawie.
Oficer organizacji dywersyjno-sabotażowej „Wachlarz” Komendy Głównej AK. Kierował działaniami sabotażowymi i akcjami zbrojnymi „Wachlarz” na Podlasiu, m.in. Likwidacją konfidentów oraz uwolnieniem więźniów w Pińsku 31 lipca 1942 r. i napadem na to samo więzienie 18 stycznia 1943 r.
Aresztowany przez gestapo 7 kwietnia 1943 r. W grupie 30 oficerów w kościele św. Floriana na Pradze, w czasie mszy za duszę rozstrzelanego przez Niemców oficera AK Wilhelma Baranowskiego. Osadzony na Pawiaku, był wyjątkowo okrutnie bity podczas przesłuchań w al. Szucha. Z licznymi obrażeniami, m.in. połamano mu kości, został zaniesiony na noszach do szpitala więziennego. Rozstrzelany 7 maja 1943 r. w bramie budynku przy ul. Dzielnej 27.
Józef Ratajczak
(1897 – 1940), ps. Karolczak, Krauze, Karol
Ur. 24 lutego 1897 r. w Poznaniu. Ukończył szkołę elementarną w Poznaniu, od 1911 r. terminował tam w warsztacie elektromechanicznym i w 1914 r. został czeladnikiem, a w 1922 r. majstrem. Od 1912 r. działał w zastępie skautowym terminatorów „Orły” w Poznaniu, następnie był współorganizatorem powstałej w grudniu 1916 r. Głównej Skautowej Kwatery na Rzeszę Niemiecką.
Od 1917 r. zmobilizowany, służy w armii niemieckiej. W listopadzie 1918 r. brał udział w powstaniu wielkopolskim, w styczniu 1919 r. w stopniu sierżanta został dowódcą 1 kompanii skautowej 1 Pułku Strzelców Wielkopolskich, w maju 1919 r. mianowany podporucznikiem. Wraz z pułkiem brał udział w wojnie polsko-radzieckiej w 1920 r. W 1921 r. uczestniczył w III powstaniu śląskim.
Od 1922 r. pracował z ramienia WP wśród młodzieży, był nauczycielem WF w Ostrowiu pod Wieluniem. W 1933 r. był zastępcą komendanta Chorągwi Poznańskiej ZHP, w latach 1937 – 1938 komendantem Chorągwi Poleskiej ZHP, a od maja 1939 r. komendantem Pogotowia Harcerzy Głównej Kwatery ZHP i jednocześnie zastępcą komendanta Chorągwi Warszawskiej. Od 1936 r. wykładowca w Centrum Wyszkolenia Piechot w Rembertowie pod Warszawą.
W czasie kampanii wrześniowej w 1939 r. walczył w 15 pułku piechoty. Po kapitulacji Modlina, krótko w obozie jenieckim w Działdowie, następnie organizator i pierwszy komendant SZP na Pomorzu. Trudności w zalegalizowaniu pobytu na Pomorzu sprawiły, że kierował okręgiem z Warszawy.
24 listopada 1940 r. aresztowany w Rembertowie k. Warszawy i osadzony na Pawiaku. Torturowany podczas przesłuchań w al. Szucha , doznał uszkodzenia kręgosłupa. Rozstrzelany w nocy na 28 maja 1942 w Magdalence.
Odznaczony m.in. Krzyżem Srebrnym i Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych (czterokrotnie), Krzyżem Niepodległości.
 |
| Wizyta gen. Józefa Hallera w Wieluniu |
Włodzimierz Rogowski
(1899-1942), ps. Kruk, Rogala
Ur. w Warszawie. Od 1916 r. w POW, w 1918 r. uczestniczył w rozbrajaniu Niemców. Brał udział w wojnie z bolszewikami w 1920 r. urzędnik w Wydziale Opieki Społecznej Zarządu Miejskiego m.st. Warszawy.
W czasie kampanii wrześniowej w 1939 r. służył w stopniu porucznika w 2 Dywizjonie Pociągów Pancernych w Legionowie. W okresie okupacji niemieckiej pracował w Ośrodki Opieki Społecznej na Nowym Bródnie. Od grudnia 1939 r. w organizacji Polska Niepodległa (PN), gdzie objął funkcje komendanta I Obwodu II Okręgu (woj. Warszawskie) w Jabłonnie. Jednocześnie tworzył zręby 6 rejonów PN na Pradze.
Aresztowany 5 czerwca 1942 r. na rogu Al. Jerozolimskich i Nowego Światu. Miał przy sobie obciążające dokumenty. Osadzony na Pawiaku, przeszedł szereg badań w al. Szucha, połączonych z torturami. Zmarł po jednym z nich, nieludzko zbity, w karetce więziennej przewożącej go z powrotem na Pawiak. Zwłoki, które Niemcy wyrzucili na terenie getta, na ul. Okopowej, zostały pochowane w nieznanym miejscu na cmentarzu żydowskim
Odznaczony Krzyżem Niepodległości
Aleksandra Sokalówna
(1918 – 1943), przybr. nazw. Evi Kühler,
ps. Malwina, Malwa, Władka
Ur. 23 października 1912r. we Lwowie. W 1931 r. ukończyła gimnazjum w Lublinie, następnie Centralny Instytut Wychowania Fizycznego w Warszawie. Pracowała jako nauczycielka w gimnazjum im. A. Piłsudskiej w Warszawie.
W czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939 r. sanitariuszka III batalionu 360 Pułku Piechoty. W okresie okupacji niemieckiej była nauczycielką na tajnych kompletach. Od jesieni 1939 r. łączniczka Oddziału Operacyjnego Dowództwa Głównego SZP., potem Komendy Głównej ZWZ. W 1942r., jako porucznik, objęła funkcję kierowniczki łączności oddziału dywersyjnego Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej AK „Osa” – „Kosa 30”. Uczestniczyła również w przygotowaniach do zamachu w Krakowie na wyższego dowódcę SS i policji w Generalnym Gubernatorstwie Krügera.
Aresztowana 5 czerwca 1943 r. w kościele św. Aleksandra na pl. Trzech Krzyży w Warszawie, podczas ślubu oficera „Kosy 30” M. Uniejeskiego z T. Suchankówną i osadzona na Pawiaku. Odmówiła informacji na temat znalezionych przy niej materiałów konspiracyjnych, przeniesiono ją więc do izolatki w areszcie na Szucha. Poddana tam w czasie badań wyrafinowanym torturom, niczego nie ujawniła. Po 2 tygodniach śledztwa, 20 czerwca 1943 r., popełniła samobójstwo zażywając truciznę.
Odznaczona Orderem Virtuti Militari i Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami.
Kazimierz Stamirowski (1884 – 1943)
Ur. 6 lutego 1884 r. w Cieciułowie k. Wielunia. W 1902 r. ukończył Szkołę Realną J. Trejdosiewicza w Warszawie, następnie Kursy Handlowe S. Rogulskiego, potem krótko studiował w Akademii Handlowej w Hamburgu. W 1905 r. wstąpił o PPS i brał udział w rewolucji 1905 r. po rozłamie w partii w 1906 r. należał do PPS-Lewicy.
Po wybuchu I wojny światowej od sierpnia 1914 r. służył w 1 Pułku Ułanów I Brygady LP. od 1916 r. podporucznik. W związku z tzw. kryzysem przysięgowym internowany od lipca 1917 r. do maja 1918 r. w Beniaminowie. Następnie w Komendzie Naczelnej I POW. Od listopada 1918 r. adiutant J. Piłsudskiego. W grudniu 1919 r. rozpoczął służbę w wywiadzie wojskowym, początkowo w Oddziale II Sztabu Generalnego.
 |
| Kazimierz Staromirski podczas spotkania w Goszycach, w dziesiątą rocznicę wymarszu I kompanii kadrowej Legionów, sierpień 1924 r. |
W latach 1924 – 1925 ukończył kurs Wyższej Szkoły Wojennej. W maju 1926 r. uczestniczył w przewrocie J. Piłsudskiego, m.in. w obstawieniu wojskami zamachowców mostu Poniatowskiego, dowodził w walkach ulicznych.
W latach 1928 – 1929 szef sztabu Dowództwa Okręgu Korpusu w Brześciu nad Bugiem, później oddelegowany do MSW, gdzie został dyrektorem Departamentu Politycznego. Od grudnia 1930 r. do listopada 1931 r. podsekretarz stanu w MSW. Od kwietnia 1932 r. p.o. prezesa, potem wiceprezes, a od marca 1938 r. prezes Państwowego Banku Rolnego.
Po wybuchu II wojny światowej uczestniczył w tworzeniu SZP. Aresztowany przez gestapo w nocy na 22 lutego 1941 r. i osadzony na Pawiaku w celi izolacyjnej. Torturowany podczas przesłuchać, trzykrotnie podejmował próby samobójstwa „usiłował popełnić samobójstwo, podcinając sobie kawałkiem szkła żyły u rąk, lecz go odratowano. Wywiązało się zakażenie, na skutek którego amputowano mu jedną dłoń. Mimo to Niemcy nie pozwolili przenieść go do szpitala więziennego i pozostawał nadal izolowany”. 29 września 1942 r. wywieziony do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, gdzie 11 października 1943 r. został rozstrzelany.
Odznaczony m.in. Krzyżm Srebrnym Orderu Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych (dwukrotnie), Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta (1928r.) i Krzyżem Niepodległości
 |
| Zdjęcie obozowe Kazimierza Staromirskiego z obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu |
Eugenia Szczukówna
(ok. 1912 – 1942)
Mgr farmacji. Zamieszkała w Warszawie. Należała do ZWZ.
W lutym 1942 r. aresztowana razem ze narzeczonym Sawikiem i szwagrem Halikiem i osadzana na Pawiaku. Przewożona wielokrotnie na przesłuchania w al. Szucha i za każdym razem bita m.in. „w ten sposób. Że zarzuciwszy na jej głowę futro, jeden oprawca stanął na jej nogach. drugi na piersiach i głowie”. „Była badana przez 2 godz. w nocy, po czym umieszczano ją w izolacji z zakazem udzielania pomocy” Jęki jej doprowadziły do przybycia lekarza, który „stwierdził stan bardzo ciężki, tętno ledwo wyczuwalne, twarz blada z opuchnięciami i podbiegnięciami krwawymi, ubranie powalane krwią i kałem, ręce pokrwawione, pobicie całego ciała, zwłaszcza pleców, pośladków, ud, krwawe zdarcia skór, liczne pęknięcia żeber, rozległa odma podskórna, paznokcie rąk pozgniatane.” Umieszczona w szpitalu więziennym, gdzie stwierdzono również pękniecie płuca, odbicie nerek i wątroby.
Po dwumiesięcznym leczeniu wzięto ją drugi raz na badanie. Powróciła z podbitą twarzą.
Trzeci raz przesłuchanie odbyło się 25 maja 1942 r. na Pawiaku. Mimo licznych obrażeń bito ją metalowym narzędziem przywiązaną do taboretu, a gdy mdlała trzeźwiono wodą i ponownie katowano. Następnie wciągnięto ją do kancelarii Pawiaka, gdzie zaraz zmarła. Oficjalnie zawiadomiono, że zmarła na serce.
 |
Ausweis Eugenii Szczukówny, wydany 14 lutego 1941 r.
|
Stefan Wańkowski
(1905 – 1943), ps. Marek
Ur. 2 lutego 1905 r. we wsi Krzywosądz, pow. Nieszawski. W wieku 14 lat został sierotą, ale zdołał ukończyć 2 klasy gimnazjum. Od 1923 r. służył w Marynarce Wojennej, a w 1931 r. został kierownikiem stacji radiotelegraficznej na ORP „Gryf”. Doszedł do stopnia bosmanmata.
W czasie kampanii wrześniowej 1939 r., aż do kapitulacji 3 października, walczył w obronie Helu, następnie do grudnia 1939 r. przebywał w niewoli niemieckiej. W końcu 1941 r. zbudował dla potrzeb Komendy Głównej Batalionów Chłopskich stację nadawczo-odbiorczą, przeznaczoną do utrzymywania łączności z Londynem, której nadano krypt „82”. Powierzono mu kierowanie kilkuosobowym zespołem obsługującym radiostację, działającej w różnych miejscach na terenie Warszawy. Niemcy zdołali namierzyć lokal przy ul. Promenady 23, skąd przez dłuższy czas nadawała.
27 listopada 1943 r., po odnalezieniu radiostacji, został aresztowany w wyniku kilkugodzinnej rewizji, został aresztowany wraz z trojgiem współpracowników i osadzony na Pawiaku. Poddany torturom w czasie badań w al. Szucha, najprawdopodobniej 3 grudnia 1934 r. popełnił samobójstwo w celi na Pawiaku.
Maria Zalewska
(1887 – 1944), ps. Maria
W jej mieszkaniu, przy ul. Promenada 23 mieścił się lokal konspiracyjny, w którym przez dłuższy czas działała centralna stacja nadawczo-odbiorcza Komendy Głównej Batalionów Chłopskich, krypt „82”. Po namierzeniu tego miejsca przez niemieckie służby radiopelengacyjne, 27 listopada 1943 r., po kilkugodzinnej rewizji, w wyniku której odnaleziono ukrytą radiostację, została aresztowana wraz z trojgiem pracowników radiostacji.
Osadzona na pół roku w izolatce na Pawiaku, poddana ciężkim badaniom w al. Szucha. Rozstrzelana 31 marca 1944 r. w ruinach getta.
Pośmiertnie odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi
Bronisław Żelkowski
(1904 – 1942), przybr. nazw. Bronisław Bogdański, ps. Dąbrowa
Ur. 22 marca 1904 r. w Warszawie. Uczestnik wojny w 1920 r.
W czasie kampanii wrześniowej 1939 r. w 2 Pułku Korpusu Ochrony Pogranicza „Karpaty”. Internowany na Węgrzech, uciekł i przedostał się do Francji, gdzie objął dowództwo 9 kompanii 10 Pułku Piechoty 4 Dywizji Piechoty. Po ewakuacji o Wielkiej Brytanii służył jako dowódca 2 kompanii 4 Brygady Kadrowej Strzelców i w 1 Samodzielnej Brygadzie Spadochronowej. Przeszkolony w dywersji, 28 lipca 1942 r. zaprzysiężony jako cichociemny. W nocy na 2 października 1942 r. zrzucony do kraju. Przydzielony do Obszaru Lwów AK.
10 listopada 1942 r. aresztowany przez gestapo w okolicach Warszawy pod nazwiskiem B. Bogdański, wraz z żoną. Przewieziony w al. Szucha, po pierwszym przesłuchaniu przewieziony na Pawiak, otruł się 11 listopada 1942 r.
Odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari
Źródło informacji:
Mauzoleum Walki i Męczeństwa Aleja Szucha 25
internet
Witam. Czy jest jskiś sposób skontaktowania się z autorem blogu ?
OdpowiedzUsuńSzokujący materiał. Straszne.
OdpowiedzUsuńBardzo fajnie napisane. Pozdrawiam serdecznie !
OdpowiedzUsuń